Szlak Generała Sosabowskiego

Szlak generała Sosabowskiego wytyczono dla upamiętnienia tego wybitnego żołnierza oraz jednostki, którą dowodził. Generał Sosabowski był bowiem założycielem 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Szlak wiedzie między innymi przez punkt, gdzie Brygada została powołana do życia.

Szlak gen. Sosabowskiego – Sosab Way – nawiązuje do historii II wojny światowej, jednak przede wszystkim jest to rewelacyjna trasa pod względem widokowym i przyrodniczym. W rejonie Shell Bay utworzono rezerwat Dumbarnie Links, a z wysokich brzegów zatoki – Kincraig Point – rozciąga się wspaniała panorama na całą okolicę. Trasa wiedzie także przez niezwykle urokliwe nadmorskie wioski z tradycyjnymi, rybackimi domami i małymi porcikami. 

Szlak generała Sosabowskiego

Trasa biegnie wzdłuż wybrzeża Fife z Elie do Leven i w znacznej mierze pokrywa się ze szlakiem Fife Coastal Path. Często odbija jednak w głąb lądu i przebiega przez miejsca ściśle związane z działaniami pierwszej polskiej Samodzielnej Brygady Spadochronowej.

Szlak generała Sosabowskiego z Elie do Earlsferry

Pierwszy odcinek trasy wiedzie przez urokliwą rybacką wioskę Elie i Earlsferry. Niegdyś były to dwie osobne osady, zostały jednak połączone w 1930 roku.

W Earlsferry, jak sama nazwa mówi, znajdowała się niegdyś przeprawa promowa na południową stronę zatoki do North Berwick. Prom ułatwiał pielgrzymom wędrówkę do St. Andrews. Przeprawa istniała w tym miejscu od połowy XII wieku. Od XIV wieku miasto było również istotnym portem handlowym. Elie jest natomiast dużo młodszą osadą rybacką. Port w Elie miał lepsze warunki, był lepiej osłonięty od silnych wiatrów i prądów, dzięki czemu stopniowo przejął ruch z Earlsferry. Ostatecznie, po bardzo silnym sztormie w 1766, port w Earlsferry został całkowicie zasypany piaskiem, co przyczyniło się do jego zamknięcia.

Elie rozkwitło w połowie XIX wieku, kiedy to powiększono port i doprowadzono tutaj linię kolejową. W latach 70-tych XIX wieku miasteczko cieszyło się ogromną popularnością wśród turystów. Tak pozostało do dziś, znajduje się tu wiele domów na wynajem, a piaszczyste plaże przyciągają spragnionych słońca Szkotów.

Ślady polskich spadochroniarzy

Spacerując przez Earlsferry warto zatrzymać się przy budynku dawnego urzędu miasta (dziś kino). Znajduje się na nim tablica upamiętniająca polskich spadochroniarzy. Płaskorzeźba wykonana przez polską artystkę Zofię Kruszelnicką została odsłonięta w czerwcu 1943 roku.

Z Earlsferry na Kincraig Point

Tuż za miasteczkiem Earlsferry szlak biegnie nad samą zatoką i wzdłuż pola golfowego. Na horyzoncie widać wysoki brzeg Kincraig Point. Wąska ścieżka wije się pośród wydmowych traw, po czym ostro wspina się na wyniosły brzeg.

UWAGA! Ten fragment szlaku może być niebezpieczny. Na szczyt prowadzą wąskie i strome stopnie, które mogą być śliskie, gdy są mokre. Należy tu zachować szczególną ostrożność, ponieważ ścieżka nie ma żadnych zabezpieczeń, a wiedzie mocno spadzistym zboczem!

Jednocześnie jest to najbardziej stromy i niebezpieczny fragment całej trasy, a co za tym idzie najbardziej widowiskowy 😉 Rozpościerają się stąd wspaniałe widoki na sąsiednie plaże, leżące w oddali miasteczka, a przy dobrej pogodzie można dostrzec Edynburg oraz charakterystyczny kształt Berwick Law i Bass Rock.

Elie Chain Walk

U podnóża klifu Kincraig Point znajduje się interesująca trasa dla osób o silnych nerwach. Jest to szlak prowadzący po skalistym, wysokim brzegu, a zabezpieczony łańcuchami. Można go przejść jedynie podczas odpływu. Dlatego zanim się tam wybierzecie koniecznie sprawdźcie godziny przypływów i odpływów.

Kincraig Point

Kincraig Point Battery to miejsce, gdzie znajdowały się umocnienia, punkt obserwacyjny i strzelecki mający chronić wejścia do zatoki Forth. Do dziś zachowały się pozostałości dawnych konstrukcji militarnych. Na całej długości szlaku generała Sosabowskiego można napotkać wiele reliktów z okresu II wojny światowej np. umocnień czy zapór przeciwczołgowych. 

To właśnie z Kincraig Point gen. Sikorski obserwował manewry polskich spadochroniarzy i był pod ogromnym wrażeniem ich działań. W tym miejscu nadał brygadzie jej oficjalną nazwę – 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa i pozostawił ją do swojej dyspozycji. Wygłosił też tutaj słynne słowa: Gdy przyjdzie chwila, jak orły zwycięskie spadniecie na wroga i przyczynicie się pierwsi do wyzwolenia naszej ojczyzny”. Niestety do zrzutu polskich spadochroniarzy nad Polskę nigdy nie doszło. Generał Sikorski zginął w katastrofie samolotu na Giblartarze, a nowego wodza naczelnego gen. Sosnkowskiego władze brytyjskie przekonały do przekazania Brygady Spadochronowej pod dowództwo Sił Sprzymierzonych. W ten sposób Brygada Spadochronowa została włączona do operacji Market Garden. To niestety pociągnęło za sobą wiele konsekwencji. Akcja nie przebiegła zgodnie z planem, a za jej niepowodzenie obarczono gen. Sosabowskiego. Został on zdegradowany, a po zakończeniu wojny ostatecznie zdemobilizowany. Więcej na temat gen. Sosabowskiego możecie przeczytać w osobnym wpisie dotyczącym generała i Brygady Spadochronowej.

Z Kincraig Point do Lower Largo

Po drugiej stronie Kincraig Point znajduje się Shell Bay. Jest to urocza zatoczka w kształcie podkowy, przy niej usadowił się natomiast Shell Bay Caravan Park. Nieco dalej, za niewielkim cypelkiem, aż do samego Lower Largo ciągnie się wspaniała, piaszczysta plaża – Lower Largo Beach. Jest to idealne miejsce na spacer o każdej porze roku.

Dumbarnie Links Nature Reserve

W środkowym odcinku plaży utworzono rezerwat przyrody – Dumbarnie Links. Rezerwat chroni niezwykle rzadkie w tym rejonie Szkocji wydmy. Tutejsze wydmy mają wysoką zawartość wapienia, ponieważ znajduje się w nich ogromna ilość maleńkich drobinek muszelek naniesionych tu przez wiatr z pobliskiej plaży. Takie warunki sprawiły, że na tym terenie rozwinęła się specyficzna roślinność. W rezerwacie żyje prawie 2000 różnego rodzaju gatunków, z czego 1200 to rozmaite owady. Ponadto przez cały rok można tu zaobserwować wiele gatunków ptaków morskich i przybrzeżnych. Rezerwat wato odwiedzić przede wszystkim wiosną i latem, gdy kwitną kwiaty, a nad nimi krążą motyle.

Lower Largo

Lower Largo to kolejne urocze, rybackie miasteczko. Najstarsze odkryte ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z V wieku. W XII wieku część terenów w mieście należała do Templariuszy. W XVI wieku osada otrzymała status miasteczka magnackiego, dzięki czemu można było tu postawić Mercat Cross (krzyż targowy) wokół którego mogły odbywać się cotygodniowe jarmarki (nie tak duże jednak jak w miastach, które miały status miasteczka królewskiego „burgh”).

Jedną z głównych atrakcji Lower Largo jest rzeźba Robinsona Cruzoe. W rzeczywistości jest to rzeźba przedstawiającą Alexandra Selkirka. Rzeczywistych rozmiarów rzeźba znajduje się na froncie domu w którym się urodził. Selkirk pochodził z Lower Largo i jako młodzieniec zaciągnął się na statek jako marynarz. Później pływał na statkach zajmujących się korsarstwem na Pacyfiku. W związku z kłótliwym i buntowniczym usposobieniem zraził do siebie kapitana okrętu na którym pływał, a ten postanowił pozbyć się Selkirka pozostawiając go na bezludnej wyspie. Żeglarz mieszkał na wyspie przez 4 lata i 4 miesiące. W tym czasie musiał sobie radzić z życiem w trudnych warunkach, zdobywać pożywienie, zadbać o dach nad głową, chronić się przed niebezpieczeństwami. Postać Alexandra Selkirka stała się inspiracją dla Daniela Defoe do napisania powieści przygodowej – Przypadki Robinsona Cruzoe.

W połowie XIX wieku do Lower Largo pociągnięto linię kolejową, której pozostałością do dziś jest górujący nad miasteczkiem wiadukt. Połączenie kolejowe sprawiło, że do Largo zaczęły przyjeżdżać rzesze turystów wabionych pięknymi, piaszczystymi plażami.

Pole golfowe Lundin Links

Po zachodniej stronie miasteczka znajduje się, powstałe w 1869 roku, pole golfowe Lundin Links. Miało ono nawet własną stację kolejową. Links to najstarszy rodzaj pola golfowego, które powstało w Szkocji. Tego typu pola golfowe zlokalizowane są na piaszczystych wybrzeżach.

Upper Largo

Upper Largo to niewielka miejscowość położona na południowych zboczach Largo Law. Law to szkocka nazwa wzgórza, które wyraźnie wznosi się z otaczającego ją krajobrazu. Zazwyczaj są to wzgórza pochodzenia wulkanicznego. Z miasteczka rozpościerają się piękne widoki na zatokę. Do Upper Largo należy nieco odbić w głąb lądu, ale to właśnie tutaj znajduje się posiadłość ziemska zwana Largo House. Jest ona niezwykle istotna dla historii generała Sosabowskiego i 1 Samodzielnej Brygady Samochodowej.

Largo House

Largo House, to obecnie nieruchomość w stanie ruiny i trudno się do niej dostać. Warto jednak podejść w jego okolice, ponieważ to tu znajdowała się główna siedziba Brygady Spadochronowej, której dowódcą był generał Sosabowski. Na terenie posiadłości Largo House znajdował tzw. “Małpi Gaj”, czyli wymagający tor przeszkód, gdzie intensywnie trenowali przyszli spadochroniarze. Z małpiego gaju oczywiście nic nie zostało, ale myślę, że warto znaleźć się w miejscu, gdzie trenowała elita polskiej wojskowości. Należy również wspomnieć, że tor przeszkód oraz metody szkolenia spadochroniarzy stworzone przez gen. Sosabowskiego, jedynie z niewielkimi zmianami, są stosowane do dziś. Na pobliskim cmentarzu możecie natomiast natknąć się na wiele grobów z polskimi nazwiskami.

Lundin Tower

W Lundie stała niegdyś wieża spadochronowa zaprojektowana i wybudowana przez Polaków. Była to pierwsza tego typu konstrukcja na Wyspach Brytyjskich. Wieża nie zachowała się do dziś, pozostała jedynie jej betonowa podstawa, którą można wypatrzeć pośród łanów zbóż. Wieża miała 25 metrów wysokości i służyła przyszłym spadochroniarzom do wykonywania próbnych skoków. Stała się ona później modelową konstrukcją dla wojsk brytyjskich i amerykańskich.

Z Lundin do Leven

Ostatni fragment szlaku generała Sosabowskiego prowadzi z Lundin do Leven. Od wieży wracamy na wybrzeże, gdzie rozciąga się kolejna piękna plaża – Leven Beach. A tuż za nią rozpościera się pole golfowe Lundin Links.

Leven

Szlak generała Sosabowskiego kończy się w Festival Gardens w Leven. Jest to niewielki park nieopodal nadbrzeżnej promenady. Znajdują się tutaj dwa pomniki upamiętniające gen. Sosabowskiego, 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową oraz żołnierzy, którzy wzięli udział w bitwie pod Arnhem podczas operacji Market Garden.

Pierwszy z pomników został odsłonięty w 1964 roku w 20 rocznicę bitwy pod Arnhem. 

Natomiast w 2014 roku odsłonięto drugi pomnik upamiętniający Brygadę Spadochronową oraz jej udział w bitwie pod Arnhem. Autorem pomnika jest znany szkocki artysta – David Much. Wykonanie przez niego pomnika miało dla niego również charakter osobisty, ponieważ jego ojciec był żołnierzem 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej oraz brał udział w bitwie pod Arnhem.

Szlak generała Sosabowskiego mapa

Przedstawiona przeze mnie trasa ma około 20km długości. Nie musicie oczywiście przejść jej całej, jeśli ten dystans jest dla Was zbyt długi. Możecie wybrać się jedynie na interesujący Was odcinek szlaku. Poniżej przedstawiam mapę z trasą szlaku i zaznaczonymi na niej punktami związanymi z gen. Sosabowskim i 1 Brygadą Spadochronową (niebieskie) oraz innymi atrakcjami (zielone) znajdującymi się na tej trasie.

Szlak generała Sosabowskiego – jak dojechać?

W kilku miejscach na całej długości szlaku znajdują się parkingi, gdzie możecie zostawić samochód np. w Leven, Elie czy Lower Largo. Pomiędzy tymi miejscowościami regularnie kursują lokalne autobusy, co znacznie ułatwia przemieszczanie się. Duży dworzec autobusowy znajduje się w Leven skąd można dojechać do wielu miejscowości w rejonie Fife, a także do Edynburga. Połączenia można sprawdzić na mapach Google oraz na stronie przewoźnika.

Wpis powstał we współpracy z Konsulatem RP w Edynburgu