W Szkocji 30 listopada jest świętem narodowym. Tego dnia świętuje się dzień św. Andrzeja, który jest patronem Szkocji. Poza oficjalnymi uroczystościami, odbywa się wiele imprez i festiwali. W tym okresie można także skorzystać z darmowych wejść do wielu szkockich atrakcji. Jednocześnie ostatni dzień listopada rozpoczyna okres zimowych świąt, które trwają aż do stycznia, a kończą się Wieczorem Burnsa.
Krótka historia apostoła Andrzeja
Andrzej był rybakiem z Galilei. Początkowo był uczniem Jana Chrzciciela, później poznał Jezusa i został jego uczniem. Andrzej był jednym z 12 apostołów. Po ukrzyżowaniu Chrystusa, Andrzej głosił Ewangelię w Grecji, Bizancjum oraz Azji Mniejszej. Legendy mówią, że dotarł do ujścia Dniepru, po czym popłyną w górę rzeki, gdzie na jednym ze wzgórz wybudował świątynię wokół której powstało miasto Kijów. Inna legenda głosi iż dotarł nawet dalej na północ – nad Jezioro Ładoga, gdzie na wyspie Wałaam zatknął krzyż. Obecnie w tym miejscu znajduje się prężnie działający Monastyr Wałaamski.
Mimo swych dalekich podróży św. Andrzej raczej nigdy nie dotarł do Szkocji.
Za głoszenie swoich nauk Andrzej został skazany na śmierć męczeńską przez ukrzyżowanie, co było w ówczesnych czasach powszechną formą wymierzania kary. Ukrzyżowano go około roku 60 n.e w Patras (Grecja). Apostoł odmówił ukrzyżowania na krzyżu w kształcie litery „T”, takim na jakim zginął Chrystus, ponieważ uważał się niegodny umrzeć tak jak jego nauczyciel. Dlatego też został rozciągnięty na krzyżu w kształcie litery „X”. Taki krzyż – Saltire stał się symbolem świętego – krzyżem św. Andrzeja.
Początkowo szczątki świętego były przechowywane w katedrze w Patras, jednak w 356 roku przewieziono je do Konstantynopola. W XIII wieku, gdy Krzyżowcy zajęli miasto, zabrali relikwie i przewieźli je do Amalfi. W XV wieku papież Pius II polecił przenieść głowę świętego do bazyliki św. Piotra w Rzymie, gdzie spoczywała do 1964, kiedy to papież Pius VI przekazał ją katedrze św. Andrzeja w Patras na Peloponezie.
Obecnie relikwie św. Andrzeja znajdują się w kilku miejscach na świecie – między innymi w archikatedrze Najświętszej Mari Panny Wniebowziętej w Edynburgu.
Jak św. Andrzej został patronem Szkocji?
Jedna z legend głosi, że w IV wieku św. Regulus przywiózł relikwie św. Andrzeja do Szkocji. Regulus opiekował się szczątkami apostoła w katedrze w Patras. Pewnej nocy miał wizję, w której anioł przykazał mu ukryć część relikwii świętego. Dzięki temu nie wszystkie zostały zagrabione przez cesarza Konstantego i wywiezione do Konstantynopola. W kolejnej wizji anioł polecił Regulusowi zabrać relikwie świętego i wywieźć je „na krańce ziemi”, a tam gdzie rozbije się jego statek wybudować kościół i w nim złożyć relikwie. Regulus zabrał ukryte szczątki św. Andrzeja, wsiadł na statek i popłynął na zachód, do odległych i mało znanych rejonów ówczesnego świata. Jego statek rozbił się na wschodnim wybrzeżu Szkocji, w rejonie Fife w pobliżu miejscowości Kilrymont. Lokalny władca ciepło przyjął rozbitka i pozwolił mu wybudować tam kościół.
Inna legenda mówi, że relikwie świętego zostały przywiezione do Szkocji w VII wieku przez św. Wilfrida, po tym jak przebywał on jakiś czas w Rzymie. Piktyjski król Angus MacFergus umieścił je w nowej świątyni św. Regulusa w Kilrymont, później przemianowanego na St. Andrews.
Istnieje jeszcze kilka innych wersji mówiących o tym kiedy i w jaki sposób relikwie świętego znalazły się w Szkocji. Jednak w każdej z nich wymieniane jest to samo miejsce na wschodnim wybrzeżu Szkocji. Ostatecznie miejscowość ta zmieniła nazwę na St. Andrews i stała się religijną stolicą Szkocji. W mieście powstała wspaniała katedra, do której ciągnęły rzesze pielgrzymów z całej Europy.
W XI wieku królowa Małgorzata ufundowała przeprawę promową przez Rzekę Forth oraz miejsce do spania dla pielgrzymów w South i North Queensferry. Wszystko to znacznie ułatwiło odbycie pielgrzymki do tego świętego szkockiego miejsca.
To religijne centrum, drugie pod względem ważności po Santiago de Compostela, zostało zniszczone podczas szkockiej reformacji, która miała miejsce w połowie XVI wieku. Monumentalna katedra w St. Andrews została zniszczona, a relikwie zaginęły.
Po przywróceniu w Szkocji kościoła katolickiego w 1878, arcybiskup Amalfi podarował fragment szczątków świętego katedrze w Edynburgu. Drugą porcję relikwii Szkocja otrzymała w 1969 roku od papieża Pawła VI, gdy Gordon Gray został pierwszym szkockim kardynałem od 400 lat. Relikwie zostały umieszczone w ołtarzu, który stoi w nawie bocznej katedry – jest to Narodowe Sanktuarium Św. Andrzeja.
Św. Andrzej – patron Szkocji
Św. Andrzej patronuje Szkocji od XIV wieku. Po bitwie pod Bannocburn (1314r.), w deklaracji z Arbroath oficjalnie ogłoszono św. Andrzeja patronem Szkocji. Natomiast krzyż św. Andrzeja został przyjęty na flagę Szkocji w 1385 roku. Wtedy to szkocki Parlament postanowił, że żołnierze powinni nosić biały krzyż jako znak rozpoznawczy. W związku z tym szkocka flaga uznawana jest za jedną z najstarszych w Europie.
W późniejszych czasach, w związku z unią pomiędzy Szkocją a Anglią (1606) biały krzyż św. Andrzeja na błękitnym tle stał się elementem składowym flagi Wielkiej Brytanii tzw. Union Jack.
Sprowadzenie w średniowieczu relikwii św. Andrzeja do Szkocji miało znaczny wpływ na kształtowanie i zdefiniowanie narodu szkockiego. Wierzono bowiem, że święty wybrał Szkotów, aby opiekowali się jego szczątkami. Wszystko to – opieka świętego, jego relikwie, patronat i krzyż św. Andrzeja jako flaga stały się symbolami narodowości. Co pozwoliło Szkocji na głoszenie się niezależnym państwem pod patronem św. Andrzeja.
Dzień św. Andrzeja – patrona Szkocji obecnie
Dzień patrona Szkocji jest hucznie obchodzony. Dzień ten uznany jest za święto narodowe i traktowane jako „bank holiday”. Szkoci świętują ten dzień w specyficzny dla siebie sposób – jedzą, piją, tańczą i oczywiście dobrze się przy tym bawią.
Jednocześnie jest to także oficjalny dzień szkockiej flagi (Saltire), na której widnieje krzyż św. Andrzeja. Więcej o historii szkockiej flagi, miejscu jej narodzin i legendzie powstania możecie przeczytać w osobnym wpisie.
Tego dnia w Szkocji wszędzie powiewają błękitne flagi, a wiele budynków jest podświetlonych na niebiesko – np. zamek edynburski. W tym okresie do wielu szkockich atrakcji turystycznych można wejść za darmo. Jest to dobra okazja do odwiedzenia którejś z nich.
Potrawami powszechnie serwowanymi tego dnia są przede wszystkim ryby np. tradycyjna szkocka zupa rybna – cullen skink, a także narodowe szkockie danie – haggis, neeps and tatties. Na deser serwuje się zazwyczaj ciasto z suszonymi owocami i aromatycznymi przyprawami – cloothie dumpling. Jest to idealne ciasto na zimowe wieczory. Rozgrzać się pomaga woda życia, czyli szkocka whisky.
A jak Wy zamierzacie świętować dzień św. Andrzeja? Koniecznie dajcie znać!