Edynburg posiada wiele wspaniałych miejsc spacerowych – parków, wzgórz, ścieżek i tras wyznaczonych w zacisznych miejscach z dala od zgiełku miasta. Jednym z takich miejsc jest bez wątpienia ścieżka wzdłuż rzeki Leith – Water of Leith Walkway. Dolina rzeki Leith, która wije się przez miasto, to zielone płuca miasta, ostoja dzikiej przyrody i świetne miejsce na relaksujący spacer. Głęboka zieleń, szum płynącej wody i świergot ptaków działają niezwykle uspokajająco.
Water of Leith to niezbyt długa rzeka – ma 35 kilometrów długości, bierze początek na Wzgórzach Pentland (Pentland Hills), a uchodzi do Zatoki Firth (Firth of Forth) w dzielnicy Leith (stąd nazwa). Wzdłuż Water of Leith, od miejscowości Balerno aż do ujścia wytyczono wygodną ścieżkę dla pieszych i cyklistów o łącznej długości 19km – Water of Leith Walkway.
Water of Leith to srebrna nitka w zielonej wstążce.
Water of Leith Walkway
Pierwsze plany wykorzystania doliny rzeki w celach rekreacyjnych pojawiły się już w XIX wieku, jednakże w ówczesnych czasach nie przywiązywano do tego większej wagi. Mimo, że w Edynburgu w 1875 powstało The Cockburn Association (stowarzyszenie Cockburn’a) wspierające powstanie ścieżki spacerowej wzdłuż rzeki, musiało minąć prawie 100 lat, powstać kilka innych organizacji i akcji społecznych, aby powstała ścieżka jaką można dziś spacerować.
Stowarzyszenie Cockburn’a wyrażało silne zainteresowane stanem rzeki. Wielokrotnie zgłaszało zaniepokojenie jej dużym zanieczyszczeniem, po raz pierwszy już w 1879 roku. Dzięki staraniom tej organizacji likwidowano lub przenoszono zakłady produkcyjne, a rzekę stopniowo oczyszczano, zaczęły pojawiać się dróżki dla pieszych. Jednym z ważniejszych wydarzeń, które miały znaczący wpływ na powstanie ścieżki, był marsz 150 osób drogą holowniczą wzdłuż kanału Unii (Union Canal), a następie nieużywaną linią kolejową wzdłuż rzeki. Przemarsz udowodnił, że możliwe jest poprowadzenie trasy łączącej dzielnicę Fountainbridge (okolice centrum miasta) ze Wzgórzami Pentland. Wydarzenie to miało miejsce w 1972 roku, w tym samym roku powstała Water of Leith Project Group – grupa założona przez studentów Uniwersytetu Edynburskiego, którzy byli zainteresowani integracją architektury i krajobrazu oraz badaniami nad rzeką Leith. Dzięki współpracy tych organizacji oraz wsparciu lokalnej społeczności w 1975 roku otwarto odcinek ścieżki ze Slateford do Balerno, powstałej w miejscu dawnej linii kolejowej (Balerno line).
Innym niezwykle istotnym wydarzeniem, które znacznie przyczyniło się do powstania ścieżki, było utworzenie The Water of Leith Trust. Założycielem i dobroczyńcą tej organizacji był miejscowy deweloper Meyer Oppenheim wyjątkowo zainteresowany losami rzeki Leith. Po przejściu na emeryturę bardzo hojnie obdarował fundacje, aby umożliwić wybudowanie ciągłej ścieżki na całej długości rzeki.
Obecnie piecze nad rzeką i ścieżką trzyma założona w 1988 roku The Water of Leith Conservation Trust. Jest to organizacja charytatywna powołana przez mieszkańców Edynburga zainteresowanych losami miejskiej rzeki. W 1997 roku organizacja została mocno dofinansowana (£5 mln), dzięki czemu możliwe było ukończenie ścieżki i odnowienie starej szkoły na Slateford i przekształcenie jej w centrum informacji o Water of Leith.
Ścieżka wzdłuż rzeki Leith prowadzi jej dolinką, miejscami tuż nad samym brzegiem, czasami nieco się od niego oddala. W przeważającej części ścieżka jest wolna od ruchu, dzięki czemu idealnie nadaje się na cichy i spokojny spacer. Jedynie niewielkie odcinki trasy przebiegają ulicami (głównie w centrum), po chwili jednak ścieżka znów wraca w dół ku rzece i zostawia gwar miasta i hałas samochodów gdzieś w górze, a zagłębia się w zielony gąszcz starych i wysokich drzew.
Nawierzchnia ścieżki jest w przeważającej mierze bita lub szutrowa, tylko na niewielkich odcinkach jest utwardzona. Na dnie głębokiej doliny, gdzie nie dociera światło słoneczne, zazwyczaj panuje wilgoć, a ścieżka jest błotnista. W kilku najbardziej stromych miejscach na ścieżce wybudowano schody, te odcinki mogą stanowić utrudnienie dla spacerowiczów z wózkami, a rowerzyści będą zmuszeni do dźwigania rowerów (takich odcinków jest jednak bardzo niewiele, głównie w okolicy Colinton Dell).
Ścieżka jest dobrze oznaczona i połączona z innymi trasami pieszymi i rowerowymi w mieście. Na ścieżkę można wejść w wielu miejscach i opuścić ją w dowolnym punkcie. Spacer wzdłuż Water of Leith może biec przez kilkaset metrów lub kilka kilometrów. Na pieszy spacer można wybrać jakiś niewielki odcinek ścieżki, natomiast przejechanie dystansu 19 kilometrów rowerem nie stanowi większego wyzwania.
Przemysłowa przeszłość rzeki Leith
Niegdyś na brzegach rzeki stały liczne młyny wodne i towarzyszące im zakłady, które wykorzystywały energię rzeki do napędzania maszyn. Wzdłuż całej rzeki znajdowało się 70-80 różnego rodzaju zakładów – młyny, papiernie, zakłady produkujące tkaniny (wełnę i len), przyprawy i tabakę. To właśnie nad rzeczką Leith znajdowała się najprawdopodobniej największa koncentracja zakładów wyrabiających tabakę na świecie. Znajdowały się tu także kamieniołomy, warzelnie soli i garbarnie. Dlatego też w ówczesnych czasach rzeka była niezwykle zanieczyszczona. Z biegiem czasu zamykano jednak te fabryczki, wybudowano oczyszczalnie ścieków, a rzeka zaczęła się powoli oczyszczać i regenerować.
Wokół tych zakładów powstały niewielkie osady (villages), które stopniowo się rozrastały, a w XIX wieku, dzięki powstaniu linii kolejowej, zaczęły nawet przyciągać mieszkańców Edynburga. W późniejszym okresie, w miarę rozrostu miasta, zostały one włączone w granice administracyjne Edynburga. Do dziś jednak każda z nich zachowała swój odmienny charakter i odznacza się dużą odrębnością.
U ujścia rzeki w miasteczku Leith znajdował się duży port i stocznia. Towary mogły być łatwo transportowane w dół rzeki do portu, a następnie do ich dalszych miejsc przeznaczenia. Do portu przypływały także różne produkty, które następnie były transportowane w górę rzeki do odpowiednich zakładów produkcyjnych i tam przetwarzane.
Leith stanowi obecnie dzielnicę Edynburga, lecz do lat 20 XX wieku był samodzielną osadą z dość dużym portem. Mieszkańcy tej dzielnicy do dziś mocno podkreślają swoją indywidualność.
Pozostałości industrialnej przeszłości można dostrzec spacerując wzdłuż Water of Leith. Tu i ówdzie widać jazy, groble i tamy, które pomagały przekierować wodę na koła młyńskie. Wzdłuż rzeki nadal stoją dawne budynki młynów i zakładów, które zostały przekształcone w budynki mieszkalne. Jednak najbardziej znamiennym śladem historii są nazwy ulic i miejsc, które odnoszą się do tego co niegdyś znajdowało się w danym miejscu.
Ścieżka spacerowa w miejscu dawnej linii kolejowej
Na odcinku Slateford – Balerno ścieżka spacerowa została wytyczona w miejscu dawnej linii kolejowej, która biegła równolegle do rzeki. Linia kolejowa do Balerno została uruchomiona w 1874 jako pojedyncza linia odchodząca od głównej trasy do Glasgow przy stacji Slateford. Linia była wybudowana głównie w celu obsługiwania licznych przedsiębiorstw produkcyjnych zlokalizowanych w górnym biegu rzeki, choć uruchomione były także przejazdy pasażerskie. Linia była w użyciu do 1968 dla ruchu towarowego, ruchu pasażerskiego zaprzestano już w 1943. Budowa linii kolejowej w tym miejscu była dość wymagająca ze względu na ukształtowanie terenu – poprowadzenie torów wymagało skonstruowania 28 mostów, jednego długiego tunelu oraz wielu wykopów i nasypów, a wszystko to na długości zaledwie 10 kilometrów. Wiele z tych elementów infrastruktury kolejowej można wypatrzeć jeszcze dziś spacerując wzdłuż rzeki Leith.
Do obsługi tej trasy specjalnie wybudowano 12 lokomotyw. Jedną z nich (zachowaną i odrestaurowaną) możecie zobaczyć w Muzeum Kolejnictwa w Bo’ness niewielkim miasteczku położonym nad zatoką, 30 km na zachód od Edynburga.
Linia kolejowa do Balerno była niezwykle popularna wśród mieszkańców Edynburga. Dzięki temu połączeniu ludzie mogli łatwo i szybko wydostać się za miasto i zorganizować piknik – te były niezwykle popularne pod koniec XIX wieku. Kolej odegrała także zasadniczą rolę w rozwoju przestrzennym miasta – mieszkańcy Edynburga przenosili się do mniejszych wiosek, skąd mogli dojeżdżać do miasta. Takie osady jak Colinton i Juniper Green bardzo szybko rozrosły się pod koniec XIX wieku, właśnie za sprawą linii kolejowej.
Przyroda nad rzeką Leith
Spacerując wzdłuż rzeczki Leith można przede wszystkim podziwiać przyrodę. Występuje tu wiele gatunków dzikich kwiatów, ptaków i małych ssaków. Rzeka obfituje także w ryby, które można łowić po uzyskaniu specjalnego pozwolenia.
Jeżeli jesteście zapalonymi ornitologami możecie wypatrzeć myszołowa, kormorana, czaple, pustułkę, drozda, kokoszkę, pliszkę, krogulca, jednak największą atrakcją jest z pewnością zimorodek. Z ssaków można natknąć się na sarnę, borsuka lub wydrę, powszechne są wiewiórki, lisy, nietoperze czy norki.
Atrakcje wzdłuż Water of Leith Walkaway
Wzdłuż rzeki Leith znajduje się wiele atrakcji turystycznych i miejsc wartych odwiedzenia. Odcinek między Balerno i Slatford jest bardziej wiejski, można tu głównie podziwiać dzika przyrodę i głęboką dolinę rzeki. Najbardziej urokliwa jest okolica Colinton – Colinton Dell.
Na Slateford znajduje się Water of Leith Visitor Centre, gdzie można obejrzeć niewielką wystawę dotyczącą rzeki (wstęp wolny). Tuż obok znajduje się akwedukt – miejsce krzyżowania się dwóch cieków wodnych – wysokim wiaduktem poprowadzono kanał.
Nieco dalej w dół rzeki znajduje się stadion rugby – Murrayfield Stadium, który jest idealnie widoczny ze ścieżki. Znad rzeki można też łatwo dostać się do Szkockiej Galerii Sztuki Nowoczesnej (wstęp wolny, poza wystawami specjalnymi), a kawałek dalej można podziwiać urokliwą wioskę Dean Village oraz wysoki wiadukt Dean Bridge.
Tu zaczyna się teren Nowego Miasta. Od strony rzeki widać monumentalne budynki i prywatne parki położone na zboczach doliny.
Następnie rzeka przebiega przez dzielnicę Stockbridge i przy Ogrodzie Botanicznym (wstęp wolny, poza szklarnią). Nieopodal znajduje się park Inverleith, z którego rozpościera się ładny widok na zamek.
Za Canonmills ścieżka wykorzystuje inną dawną linię kolejową (ponownie można zaobserwować pozostałości infrastruktury kolejowej – perony i budynki stacji kolejowych). Rzeka kończy swój bieg przy dokach w dzielnicy Leith. Tu można podziwiać pozostałości dawnych budynków portowych, spichrzy i magazynów przekształconych obecnie w budynki mieszkalne i biurowe. The Shore u ujścia rzeki to miejsce gdzie skupiło się wiele knajpek, pubów i restauracji. Można się tu posilić i odpocząć po długim spacerze wzdłuż rzeki. U samego ujścia rzeki znajduje się most obrotowy z XIX wieku, obecnie wyłączony z ruchu, ale można nim przejść. Tuż obok znajduje się harpun upamiętniający przemysł wielorybniczy i harpunników którzy zginęli na morzu.
W pobliżu znajduje się Royal Yacht Britannia – dawny jacht rodziny królewskiej obecnie udostępniony do zwiedzania (wstęp płatny). Chętni mogą poszwendać się w pobliżu doków, zerknąć na zacumowane w porcie statki, obejrzeć fragment odrestaurowanego nabrzeżna czy siedzibę szkockiego rządu. Leith jest na tyle ciekawym i urozmaiconym miejscem, ze zasługuje na osobny wpis, który z pewnością wkrótce pojawi się na blogu.
W kolejnych wpisach z serii Water of Leith opiszę dokładniej poszczególne fragmenty trasy spacerowej wzdłuż rzeki Leith i pokażę jak wyglądają one o różnych porach roku.
Pozdrawiam!
12 komentarzy
Uwielbiam brytyjskie szlaki, ciekawie poprowadzone, bardzo zcęsto przez krajobrazy obok których trudno przejść obojętnie. Edynburg byłam, ale jeszcze szlaku nie zwiedziłam 🙂
Tak, to prawda. Szlaki piesze na Wyspach sa bardzo ciekawie poprowadzone w niezwykłych miejscach. Jeżeli będziesz w Edynburgu ponownie to polecam krotki spacer nad rzeczka 😉
Jestem pod ogromnym wrażeniem tego miejsca. Trudno mi uwierzyć, że cześć tej ścieżki znajduje się w mieście. Niesamowicie piękne miejsce, które wyglada na bardzo odludne. Jak ja żałuje, że w Polsce nie da się tak zadbać o podobne miejsca. Przez miasta płyną ładne rzeczki ale u nas są one wysypiskami śmieci i miejscem gromadzenia się meneli.
Dziękuję. Miejsce jest na prawdę niezwykle urokliwe, a właściwie 3/4 rzeki biegnie w mieście, pozostała część na przedmieściach 😉 Dolinka jest głęboka i czasami można zapomnieć ze jest się w mieście 🙂 śmieci są niestety wszędzie, ale organizacja która się opiekuje ścieżką co roku organizuje sprzątanie rzeki i ścieżki i uwierz mi różne dziwne rzeczy są z niej wyławiane 😉
Jak ja kocham takie miejsca!
Ciesze sie 🙂 Ja rowniez! 🙂
Dla takich miejsc chciałbym ponownie odwiedzić wyspy 🙂 Uwielbiam spacery wśród takich „kameralnych” widoków. A a propos rzek płynących przez miasta, to w Polsce brakuje mi domów bezpośrednio nad rzekami i kanałami 😉
🙂 Tak, takie ścieżki nad rzeczkami są niezwykle urokliwe. A nad rzeka stoi wiele domów, niekiedy całkiem okazałych. W Edynburgu jest także kanał, o którym tez będę pisała i również wzdłuż niego jet bardzo fajna i klimatyczna ścieżka, domy stoją tuz przy nim, no a poza miastem pola i laki 😉
Te okolice marza mi sie od lat i ciagle sprawdzam bilety, po czym kupuje na inne kierunki …musze wreszcie sie zmobilizowac i odwiedzic, wyglada przepieknie!
Hehe, to zupełnie jak z moim wyjazdem do Rzymu, zawsze znajduję coś innego 😉 A Edynburg zdecydowanie polecam 🙂 Ceny na bilety chyba nie są takie złe, przynajmniej teraz poza sezonem, latem będą na pewno droższe 😉
Bardzo ciekawy, obszerny opis 🙂 chcę w tym roku odwiedzić Edynburg i chętnie przespaceruje się wzdłuż rzeki Leith 😉
Dziękuję 😉 Bardzo polecam to miasto, jest tu na prawdę bardzo ładnie – zapraszam na mojego Instagrama po więcej zdjęć z miasta 😉