Cramond w Edynburgu

Dzielnica Cramond w Edynburgu to niezwykle urokliwa część miasta położona w jego północno – zachodniej części. Cramond znane jest przede wszystkim ze znajdującej się tutaj wyspy pływowej, czyli takiej na którą można dostać się podczas odpływu. Wyspa i promenada to jednak tylko jedne z atrakcji dzielnicy Cramond. Zapraszam do zapoznania się z innymi ciekawymi miejscami, które ma do zaoferowania ta niepozorna dzielnica Edynburga położona nieopodal lotniska.

Dzielnica Cramond w Edynburgu – co zobaczyć

Cramond, niewielka osada na obrzeżach Edynburga ma długą i ciekawą historię. Znaleziono tu ślady osadnictwa sprzed 10 000 lat, następnie miejsce to przejęli we władanie Rzymianie. Chrześcijanie wznieśli tu swoje miejsce kultu już w VI wieku. Dowód na istnienie w tym miejscu kościoła i młyna pochodzi natomiast z XII wieku. Należały one do opactwa znajdującego się na wyspie Inchcolm. Od XVI wieku Cramond miało status miasteczka królewskiego. Znajduje się tutaj również średniowieczna wieża mieszkalna oraz obszerny dom – dawna posiadłość rodziny Inglis. Dolina rzeki Almond była niegdyś mocno uprzemysłowiona. Znajdowały się tu różnego rodzaju zakłady i kuźnie produkujące wyroby żelazne. Nad brzegami rzeki wydobywano kamień ze znajdującego się tu kamieniołomu. Wszystko to należy jednak do przeszłości i obecnie Cramond, to cicha i spokojna, malownicza osada z urokliwymi białymi domami i szeroką promenadą. Natomiast wzdłuż rzeki wytyczono ścieżkę sapacerową. Miejsce to jest chętnie odwiedzana zarówno przez mieszkańców Edynburga jak i przyjezdnych.

Ślad osadnictwa mezolitycznego w Cramond

W 1995 roku w dzielnicy Cramond odnaleziono ślady osadnictwa pochodzącego sprzed 10 000 lat, czyli z okresu mezolitu. Archeolodzy, w pobliżu dzisiejszego parkingu w Cramond, odnaleźli łupiny, pestki i fragmenty prymitywnych narzędzi wykonanych z kamienia z okresu 8630-8250 p.n.e. Znaleziska świadczyły o przebywaniu w tym miejscu ludów wiodących zbieracko – łowiecki tryb życia. Byli to pierwsi ludzie, którzy osiedlili się na terenie Szkocji, po zakończeniu się epoki lodowcowej.

Rzymianie w Cramond w Edynburgu

Rzymianie wylądowali na Wyspach Brytyjskich w 55 r. p.n.e, jednak podbój tej krainy rozpoczęli około 43 r.n.e. Do Szkocji dotarli w 77 r., kiedy to Julius Agricola został gubernatorem Brytanii i rozpoczął podój kraju. Dotarł daleko na północ – na linię rzek Forth i Clyde, gdzie walczył z lokalnymi plemionami. Rzymianie nazwali tę odległą, północną krainę – Kaledonią, a zamieszkujące tu ludy Kaledończykami. W czasie swojej kampanii Agricola wybudował kilka fortów, które później weszły w skład muru Antonina. W latach 80-tych Rzymianie wycofali się na południe, aby tam umocnić swoje pozycje.

Na początku II w.n.e. cesarz Hadrian wyznaczył północną granicę Imperium Rzymskiego na linii Carlisle – Newcastle, budując mur pomiędzy ujściami rzek Soloway i Tyne. Cesarz Hadrian uważał, że dalsza ekspansja na północ nie jest wskazana. Następca Hadriana – Antoninus Pius natychmiast po uzyskaniu władzy (138r.) rozkazał swoim legionom ruszyć na północ. Chciał się wykazać, aby zyskać uznanie, a to mógł osiągnąć jedynie poprzez triumf militarny nad nowymi obszarami.

Rzymski fort w Cramond

Pierwszy fort powstał w Cramond około 140r. i miał na celu zaopatrzenie i wspieranie wojsk rzymskich na linii muru Antonina. Znajdował się w strategicznym miejscu na wybrzeżu zatoki Forth i u ujścia rzeki Almond, która stanowiła naturalny, bezpieczny port, oraz źródło wody pitnej. Rzymianie nie zabawili jednak w Cramond długo, bo po około 30 latach (170r.) fort został opuszczony, a Rzymianie wycofali się na linię muru Hadriana. Reaktywacja fortu w Cramond nastąpiła na początku III wieku (204-214r.), wtedy też fort znacznie rozbudowano i umocniono. Nastąpiło to podczas ostatniego najazdu Rzymian na Szkocję pod dowództwem Septimusa Severusa. Jego rządy również nie trwały długo, ponieważ zmarł on w 211 roku w Yorku. W kolejnym roku, jego syn Caracalla, po zabiciu brata Geta, został następcą imperatora. Natychmiast nakazał legionom wycofać się ze Szkocji z powrotem na linię muru Hadriana. Rzymianie już więcej nie powrócili do Szkocji.

Fort w Cramond

Rzymski fort w Cramond zajmował powierzchnię około 2 ha i przebywało w nim 800-1000 żołnierzy. Fort miał kształt prostokąta, dłuższy bok biegł na linii północ – południe. Obwarowania twierdzy zbudowane był z gliny i darni i miał grubość 8 metrów i około 4,5 metra wysokości. Z każdej strony znajdowała się brama z wieżyczkami strażniczymi. Fort przecinała główna droga, która biegła ze wschodu na zachód i dzieliła go na dwie części – mniejszą północną i większą południową. W części północnej znajdowały się warsztaty, suszarnia i latryny, a w południowej – budynek dowódcy oraz jego dom i spichlerze. Poza murem, po wschodniej stronie warowni, znajdowały się różnego rodzaju warsztaty, natomiast dalej wzdłuż drogi rozciągała się osada zamieszkana głównie przez tubylców świadczących usługi na rzecz fortu, rodziny żołnierzy, handlarze itp.

Obecnie w parku przylegającym do kościoła można zobaczyć pozostałości fundamentów i zarys murów budynków znajdujących się w tym miejscu. Niestety większa część fortu została zabudowana i znajduje się pod zabudowaniami kościoła, cmentarza oraz pobliskich domów.

Łaźnia rzymska

Podczas budowy parkingu przy Cramond Village, w 1975 odkryto pozostałości łaźni rzymskiej. Obecnie w miejscu jej istnienia stoi jedynie tablica informacyjna. Łaźnie w kulturze rzymskiej były ważną instytucją pełniącą rolę klubu, miejsca spotkań, gdzie wymiano się informacjami i plotkami, a także dobijano interesów. Wstęp do łaźni miał każdy wolny obywatel Rzymu.

Łaźnie miały specyficzną i ściśle określoną budowę. Składały się z kilku pomieszczeń w których panowały różne temperatury. Łaźnie rzymskie opalane były drewnem, którym palono w specjalnym piecu, z którego ciepło rozchodziło się kanałami znajdującymi się pod podłogą ogrzewając w ten sposób poszczególne sale. W takiej łaźni zazwyczaj znajdowała się szatnia, pomieszczenie chłodne, ciepłe i gorące, przez które goście po kolei przechodzili. Na końcu mieściło się pomieszczenie z basenem wypełnionym zimną wodą.

Łaźnie były zazwyczaj budowane w pobliżu fortów rzymskich, jednak poza ich muram, tak było i w tym przypadku. Chodziło o zapewnienie bezpieczeństwa w razie pożaru. Nieco dalej w głąb lądu, w miejscu gdzie obecnie stoi Cramond Kirk (kościół) znajdował się rzymski fort.

Lwica z Cramond – Cramond Lioness

W 1997 roku u ujścia rzeki Almond w Cramond dokonano niezwykłego odkrycia. W miejscu gdzie niegdyś kursował niewielki prom, w mułach rzeki, odnaleziono rzeźbę. Kamienna rzeźba przedstawia lwicę pożerającą swoją ofiarę. Rzeźba pochodzi z czasów rzymskich i jest jednym z najważniejszych odkryć z tego okresu na terenie Wysp Brytyjskich. Posąg był najprawdopodobniej fragmentem dużego nagrobka wysokiego rangą oficera, komendanta lub dygnitarza. Tego typu rzeźby były powszechne na terenie całego Imperium. Rzeźbę Lwicy z Cramond możecie zobaczyć na własne oczy w Szkockim Muzeum Narodowym w Edynburgu.

Cramond Village w Edynburgu

Nazwa Cramond pochodzi najprawdopodobniej od słów Caer Almond, czyli „fort nad Almond„. W miejscu dawnego fortu powstała niewielka osada i kościół. W rozwoju wioski ważną rolę odegrała przepływająca tuż obok rzeka Almond.

Cramond Tower

Wieża Cramond stanowi jeden z lepszych przykładów szkockiej, średniowiecznej wieży obronnej. Wiek wybudowania wieży nie jest do końca jasny, możliwe że pochodzi ona nawet z XII wieku. Pierwotnie stanowiła letnią rezydencję dla biskupów. Później wieża przechodziła z rąk do rąk, gdy ostatecznie w 1622 została kupiona przez rodzinę Inglis. Jej właściciele, po wybudowaniu bardziej komfortowego Cramond House (1680r), opuścili wieżę, która przez kolejnych kilkaset lat stała pusta i niszczała. Ostatecznie odrestaurowano ją w 1970 roku i sprzedano. Obecnie stanowi własność prywatną.

Cramond House

Dom pochodzi z 1680 roku, jednak jego klasycystyczna fasada została dodana w 1778r., a dom ostatecznie ukończono w 1820r. Rezydencja należała do rodziny Inglis, którzy mieli znaczny wpływ na rozwój osady Cramond. W domu w Cramond mieszkała przez pewien czas matka Królowej Wiktorii = Księżna Kent. Królowa natomiast zatrzymywała się tutaj podczas swych podróży na północ Szkocji do zamku Balmoral. Obecnie dom należy do Cramond Kirk, a znajduje się w nim przedszkole i siedziba Scottish Wildlife Trust.

Dom i wieża zostały najprawdopodobniej wykorzystane w innej powieści Roberta Louisa Stevensona – „Porwany za młodu„.

Cramond Kirk – kościół Cramond

Znaczna część dawnego fortu rzymskiego znajduje się pod zabudowaniami obecnego kościoła i cmentarza. Wynika to najprawdopodobniej z faktu, że ludy chrześcijańskie, które przybyły w to miejsce około VI wieku, wykorzystały do swych celów budynki, które pozostały tu po Rzymianach. W ten sposób na rzymskich podwalinach powstał Cramond Kirk. Najstarszą, zachowaną do dziś częścią kościoła, jest wieża pochodząca z XVw, pozostała część kościoła pochodzi z XVIIw. z wieloma późniejszymi zmianami. Obecną formę kościół otrzymał ostatecznie w 1911 roku, po wielu przebudowach w XIX wieku.

Cramond Inn

Zajazd Cramond (obecnie niestety nieczynny) pochodzi z XVII wieku. Lubił tu spędzać czas Robert Louis Stevenson, a wyspa Cramond zainspirowała go do napisania powieści „Wyspa Skarbów„.

Rzeka Almond w Cramond

Almond to niewielka rzeka o długości około 45km, bierze swój początek w okolicach Shotts, po czym płynie przez obszar West Lothian, otacza od północy edynburskie lotnisko i zachodnie obrzeża Edynburga, po czym wpada do zatoki Forth w Cramond. Rzeka Almond od najdawniejszych czasów odgrywała ważną rolę w rozwoju osadnictwa w regionie Cramond. Służyła jako port oraz źródło wody pitnej. Od 1603 roku rzeka Almond wyznaczała zachodnią granicę Edynburga. Granica miasta opierała się na rzece aż do 1975, kiedy to została przesunięta nieco na zachód, aby w granice miasta włączyć South Queensferry.

Wzdłuż rzeki Almond niegdyś rozwinął się przemysł ciężki, który przyczynił się do znacznego zanieczyszczenia rzeki. Po zamknięciu zakładów produkcyjnych na początku XX wieku, rzeka zaczęła się stopniowo oczyszczać. Pod koniec XX wieku wyznaczono wzdłuż niej ścieżkę spacerową – River Almond Walkway. Prowadzi ona do Cramond Brig, a nawet nieco dalej do kolejnego mostku na rzece. Trasę spacerową opiszę w oddzielnym wpisie.

Przeszłość przemysłowa Cramond

W XVIII i XIX wieku wzdłuż rzeki Almond znajdowało się wiele zakładów przemysłowych. Do napędzania kół młyńskich wykorzystywano siłę rzeki. Początkowo znajdowały się tu młyny, które w późniejszym czasie przekształcono w huty i kuźnie. Rudę żelaza przywożono z Rosji i Szwecji do portu w Leith, gdzie była rozładowywana, a później przewożona mniejszymi łodziami do Cramond. Ponadto Cramond nie mogło prowadzić handlu międzynarodowego, ponieważ nie było tu urzędnika celnego. Natomiast węgiel, niezbędny do procesu produkcyjnego, przywożono z pobliskiego Bo’ness.

Stosunkowo szybko okazało się jednak, że rzeka ma zbyt małą siłę do napędzania maszyn, a tutejsze kuźnie nie mogły konkurować z większymi i bardziej zaawansowanymi przedsiębiorstwami w innych częściach kraju. Dlatego też zakłady nad rzeką Almond zamknięto, a dawne ślusarnie przekształcono w tkalnie. Produkowano tu także papier, meble oraz farby. Ostatecznie przemysł w Cramond przestał istnieć w 1935 roku, po poważnej powodzi, która uszkodziła budynki, tak że nie opłacało się ich remontować. Obecnie nad rzeką można zobaczyć pozostałości tych zakładów, ruiny kuźni, pieców hutniczych, a na rzece jazy i groble, które spiętrzały wodę.

Ruiny Fair-a-far

Kuźnię Fair-a-far uruchomiono w 1790 roku, była ona jednym z pięciu zakładów znajdujących się na tym odcinku rzeki. Wytwarzano tu wszelkiego rodzaju produkty żelazne takie jak gwoździe, szpadle, łańcuchy czy kotwice, a także obręcze do beczek. Znaczna ich część była przeznaczona na eksport do winiarni w Hiszpanii i Portugalii, a także na Karaiby skąd z kolei w beczkach przywożono rum i cukier. Obecne pozostałości dawnej kuźni mogą wydawać się niepozorne, jednak w czasie swojej świetności pracowało to około 300 osób.

Cramond Island – wyspa Cramond w Edynburgu

Wyspa Cramond to wyspa pływowa, czyli taka na którą można wejść pieszo, gdy podczas odpływu odsłania się przejście. W czasie II wojny światowej wybudowano prowadzące na wyspę betonowe przejście, które jednocześnie miało chronić zatokę Forth przed wrogimi statkami. Na samej wyspie znajdowały się umocnienia i działa broniące wejścia w górę rzeki.

Jeżeli chcecie przejść na wyspę to koniecznie sprawdźcie godziny pływów! Tablice informacyjne znajdują się przy wejściu na wyspę, ale warto sprawdzić je przed przyjazdem, aby dać sobie odpowiednio dużo czasu na przejście na wyspę, zwiedzenie jej i drogę powrotną. Ważne jest także, aby o właściwej porze opuścić wyspę, żeby zdążyć przed szybko podnoszącą się wodą, która w błyskawicznym tempie zalewa groblę i odcina przejście na stały ląd. Na przejście na wyspę i jej zwiedzenie należy przeznaczyć około 1,5-2 godzin.

Cramond w Edynburgu – samoloty

Cramond to również świetne miejsce dla osób lubiących obserwować samoloty. Ponieważ miejsce to znajduje się niedaleko lotniska, na trasie podejścia samolotów do lądowania, samolot przelatują tu już dość nisko.

Cramond w Edynburgu – jak dojechać

Samochodem

Do Cramond można bez problemu dojechać samochodem, znajduje się tu bowiem duży, darmowy parking. Mimo, że parking jest duży, czasami, szczególnie w pogodne, ciepłe dni może być całkowicie zajęty. Postcode – EH4 6NU.

Autobusem

Na Cramond można dojechać autobusem nr 41z centrum Edynburga. Należy wysiąść na przystanku Cramond Glebe Rd i skierować się tą ulicą w dół, aby dojść do Cramond Village.

Rowerem

Do Cramond można bardzo łatwo dojechać rowerem. Prowadzi tu wygodna ścieżka rowerowa. Natomiast wzdłuż wybrzeża prowadzi szeroka promenada idealna na spokojne, rodzinne przejażdżki rowerowe.