Mercat Cross w Edynburgu to bardzo istotne miejsce na planie Starego Miasta. Mercat Cross to szkocki odpowiednik angielskiego Market Cross, czyli krzyża targowego, który stawiano w miastach, które uzyskały przywilej targowy. Oznaczało to, że w określonych dniach odbywał się tam rynek, a miasto mogło pobierać podatki. Dlatego też krzyż targowy jest tak ważnym elementem miasta, gdyż świadczy o jego statusie.
Prawo do targów miały jedynie miasta, które otrzymały na to pozwolenie od króla. Gdy miasto otrzymało takie zezwolenie, w centralnym punkcie stawiano taki „znacznik”, a w jego pobliżu zbierali się kupcy i straganiarze ze swoimi towarami.
Rola Mercat Cross w życiu miasta
Mercat Cross pełnił niezwykle ważną rolę w życiu miasta. Krzyż targowy stawiano zazwyczaj w centralnym punkcie miasta. To z tego miejsca odczytywane były królewskie dekrety oraz inne ważne komunikaty, ogłaszano stąd nowe prawa, obwieszczano sukcesję nowego władcy, nawoływano do wyborów powszechnych. Funkcje te Mercat Cross w Edynburgu pełni do dziś.
Niegdyś spotykali się tu kupcy i bankierzy, dyskutując o swoich interesach i dobijając targów. Gromadziło się tu mieszczaństwo oraz miejscy notable tacy jak lekarze czy prawnicy, aby wymienić się informacjami i plotkami, lub być świadkami egzekucji.
Te były niezwykle popularne i stanowiły nie lada rozrywkę. Piętnowanie skazańca i wystawienie go na widok publiczny, przykutego do krzyża, obrzucanego jajkami, zgniłymi warzywami i opluwanego przez gawiedź, było surową karą. Często po takim upokorzeniu, skazaniec opuszczał miasto, gdyż nie chciał, aby go więcej widziano i rozpoznawano. W centralnym punkcie miasta, gdzie zbierali się wszyscy mieszkańcy, wykonywano nie tylko kary, ale także wszelkiego rodzaju egzekucje. Przestępców wieszano, palono na stosie, łamano kołem lub ścinano na gilotynie. Zwłoki często ćwiartowano, a szczątki wywieszano na widok publiczny ku przestrodze. Zdecydowanie nie były to łatwe czasy dla przestępców, morderców, złodziei, opozycjonistów czy niewiernych.
Mercat Cross był także centralnym punktem wielu ważnych wydarzeń i ceremonii. Witano pod nim nowych władców, królów i królowe. Ludzie wokół niego świętowali, a podczas tych uroczystości wino lało się strumieniami z krzyża targowego.
Krótka historia krzyża targowego w Edynburgu
Pierwsze wzmianki o Mercat Cross w Edynburgu pochodzą z 1365 roku. Pierwotnie krzyż stał po środku High Street (głównego odcinka Royal Mile), nieco na północ od jego obecnej lokalizacji. Ten krzyż składał się z ośmiobocznej podstawy i kamiennej kolumny.
W 1617 krzyż targowy przeniesiono nieco na wschód, nieomalże na wprost Old Fishmarket Close. Mercat Cross przesunięto w to miejsce, aby udrożnić główną ulicę na czas triumfalnego wjazdu do miasta króla Jakuba VI. Z nie do końca jasnych przyczyn krzyż targowy zburzono w 1756 roku. Obecnie miejsce to upamiętnia ośmiokątna mozaika.
Z myślą o kupcach, aby mieli oni odpowiednie miejsce do swoich spotkań i interesów, po północnej stronie High Street, wzniesiono Giełdę Królewską (1766r.) Kupcy nie byli jednak zainteresowani spotykaniami w tak oficjalnych wnętrzach. Handlarze nadal dobijali targów na ulicy, w miejscu, gdzie niegdyś znajdował się Mercat Cross lub w pubach. Dlatego też miasto przejęło budynek giełdy na własne potrzeby. W 1811 urządzono w nim Radę Miasta, która ma tu swoją siedzibę do dziś.
W 1866 roku zrekonstruowano edynburski Mercat Cross – nieco skrócona kolumna krzyża stanęła na nowym piedestale. Krzyż umieszczono na wprost północnych drzwi Katedry św. Idziego. Na szczycie kolumny ustawiono królewskiego jednorożca.
Krzyż został ponownie przeniesiony w 1855 roku, ponieważ znacznie utrudniał ruch na Royal Mile. Tym razem w miejsce, gdzie stoi do dziś.
Mercat Cross w Edynburgu – jak wygląda
Krzyż targowy w Szkocji, mimo swej nazwy, nie zawsze musiał mieć kształt krzyża. Mercat Cross w Edynburgu to niewielki, ośmiokątny budynek zwieńczony kolumną na szczycie której znajduje się posążek jednorożca – symbolu Szkocji.
Na każdej ze ścian podstawy znajdują się królewskie herby Brytanii, Szkocji, Anglii i Irlandii oraz herby miast – Edynburga, Leith i Canongate oraz herb Uniwersytety Edynburskiego. Nie są to jednak oryginalne elementy, lecz pochodzące z XIX wieku zamienniki. Oryginalne płaskorzeźby ocalił Sir Walter Scott, po tym jak krzyż zburzono w 1756 roku. Ten szkocki pisarz zachował je, podobnie jak drzwi wejściowe do Old Tolbooth, wmurowując je w mur ogrodu w swojej posiadłości w Abbotsford.
Nad niewielkimi drewnianymi drzwiami znajduje się łacińska inskrypcja z 1885 roku, napisana przez Williama Gladstone, który zasponsorował odbudowę tego jakże istotnego edynburskiego pomnika. Drzwiczki prowadzą na niewielki balkonik z którego odczytywane są obwieszczenia.
Na tym ośmiobocznym postumencie znajduje się kolumna o wysokości nieco ponad 4 metrów. Kolumnę wieńczy niewielka rzeźba jednorożca, który trzyma szkocką flagę.
Obecnie Mercat Cross w Edynburgu to popularne miejsce spotkań, ponieważ stanowi świetny punkt orientacyjny. To tutaj biorą swój początek wycieczki po mieście organizowane przez przewodników z Mercat Tours. Zdecydowanie polecam zatrzymać się na chwilę w tym miejscu podczas spaceru wzdłuż Royal Mile, aby poczuć atmosferę dawnego Edynburga.