Royal Mile w Edynburgu

Royal Mile w Edynburgu to główna ulica Starego Miasta. To właśnie tu należy rozpocząć zwiedzanie Edynburga. Znajdują się tu główne atrakcje, muzea i wiele ciekawych zabytków. Na Royal Mile można zaobserwować oryginalny, średniowieczny układ miasta z jego niezwykle wąskimi przejściami i ciasno ustawionymi budynkami. To właśnie w Edynburgu powstały pierwsze na świecie drapacze chmur! Całe Stare Miasto Edynburga wpisane jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Royal Mile w Edynburgu

Royal Mile to w rzeczywistości ciąg 5 ulic – Castlehill, Lawnmarket, High Street, Canongate i niewielu znana i często pomijana, króciutka Abbey Strand. Każda z tych ulic ma swoją specyfikę i odmienny charakter. Określenia Royal Mile zaczęto natomiast używać dopiero na początku XX wieku.

Royal Mile stanowiła niegdyś oś miasta i jego główną arterię. W początkach istnienia Edynburga, miasto ograniczało się właściwie do tej jednej ulicy. Wzdłuż niej stały ciasno ustawione, wysokie kamienice, poprzedzielane jedynie wąskimi zaułkami zwanymi „close”. Dziś stanowią one urokliwe przejścia na północną i południową stronę Królewskiej Mili.

Dlaczego Royal Mile?

Główna ulica Starego Miasta biegnie od zamku, usadowionego na skalistym wzgórzu – Castle Rock do Pałacu Holyrood. Nazwa Royal Mile, czyli Królewska Mila pochodzi od odległości (mile) jaka łączy te dwie królewskie siedziby (royal). Dystans ten, to jednak nieco więcej niż mila angielska, Royal Mile mierzy bowiem 1807 metrów, czyli w przybliżeniu tyle ile niegdyś wynosiła mila szkocka (zniesiona w XIX wieku).

Royal Mile w Edynburgu – układ przestrzenny a ukształtowanie terenu

Na powstanie, rozwój i kształt miasta ogromne znaczenie miało ukształtowanie terenu. Royal Mile położona jest na formacji geomorfologicznej zwanej „crag & tail”. To charakterystyczne wzniesienie ze stromym, urwistym zboczem z jednej strony i łagodnie opadającym grzbietem po przeciwnej stronie zostało uformowane przez lądolód. Twarda skała wulkaniczna, która tworzy górę zamkową, stanowiła przeszkodę dla przesuwającego się tędy kilkanaście tysięcy lat temu lądolodu. Lodowiec napotkawszy na swojej drodze taką przeszkodę, rozdzielił się i „opłynął” ją po obu stronach (południowej i północnej) formując tam głębokie doliny. Część lodowca prześlizgnęła się przez szczyt góry i opadając po jego przeciwnej stronie, w „cieniu” twardej skały odkładał pokłady miękkiej skały osadowej, które utworzyły łagodnie opadające zbocze.

Takie ukształtowanie terenu miało ogromny wpływ na powstanie charakterystycznego układu przestrzennego Starego Miasta w Edynburgu. Forteca obronna – Zamek usadowił się na szczycie skalistego, wulkanicznego wzniesienia – crag. Natomiast główna ulica – oś Starego Miasta – Royal Mile biegnie po łagodnie opadającym w kierunku wschodnim grzbiecie – tail. W miarę upływu czasu i rozwoju miasta, prostopadle do Royal Mile powstało wiele małych, wąskich uliczek, ciasnych przejść prowadzących w dół zbocza po obu jego stronach. Taki układ ulic przypomina rybi szkielet, z Royal Mile jako kręgosłupem.

Royal Mile w Edynburgu – zwiedzanie

Zamek

Edynburski zamek to budowla której nie da się przeoczyć. Zbudowany na wyniosłej skale – pozostałości wygasłego wulkanu, dumnie góruje nad miastem. Ślady osadnictwa na górze zamkowej pochodzą z epoki żelaza, jednak początki samego zamku są znacznie późniejsze i pochodzą z XI wieku. Od tamtego czasu budowla ulegała wielu przebudowom, rozbudowom i modyfikacjom. Najstarszym, zachowanym budynkiem na terenie zamku jest kaplica św. Małgorzaty z XII wieku. Jednocześnie jest to najstarszy budynek w Edynburgu. Najnowszy dodatek do zamku pochodzi natomiast z początku XX w. Na zamku przechowuje się szkockie insygnia koronne. Można je zobaczyć podczas zwiedzania tej potężnej twierdzy. Wejście płatne, ceny od £19.50, najlepiej zarezerwować bilet online. Dostępny jest audio guide w języku polskim cena wypożyczenia £3.50.

Esplanada

Otwarty teren przed zamkiem z którego rozpościerają się wspaniałe widoki na miasto. Esplanadę wybudowano w 1753 roku, aby mogły się tu odbywać parady wojskowe. Funkcję tą pełni właściwie do dziś, gdyż co roku w sierpniu ma tu miejsce Edinburgh Millitary Tattoo, czyli festiwal parad wojskowych. Wtedy to cała Esplanada zabudowana jest wysokimi trybunami, które niestety ograniczają widok z tego miejsca. Dookoła Esplanady znajduje się kilka pomników upamiętniających szkockie regimenty i żołnierzy walczących na rozmaitych frontach świata.

Castlehill

Pierwszy odcinek Royal Mile w Edynburgu to Castlehill. Znajduje się tu kilka ciekawych atrakcji i interesujących budynków. Pierwszy budynek po lewej stronie to Weaving Tartan Mill, obecnie to sklep z pamiątkami. Zaskoczyć może, że ten niepozorny, parterowy budynek kryje w sobie wile pięter schodzących w dół. Wynika to z ukształtowania terenu – stromego zbocza po północnej stronie ulicy. Pierwotnie budynek pełnił funkcję zbiornika na wodę z którego rozprowadzano wodę do miejskich studni.

Na przeciwko znajduje się Scotch Whisky Experience, gdzie możecie zapoznać się z historią produkcji szkockiego trunku – whisky. Zwiedzanie połączone jest z degustacją kilku rodzajów whisky pochodzącej z różnych regionów kraju, dzięki czemu można zapoznać się z niuansami ich smaków i aromatów w zależności od tego gdzie jest ważona. Wejście płatne, ceny od £24 w zależności od opcji zwiedzania. Dostępny jest audio guide po polsku.

Po przeciwnej stronie ulicy znajduje się charakterystyczny budynek z białą wieżyczką oraz krzywymi zwierciadłami na poziomie ulicy. Jest to Camera Obscura & World of Illusions – wspaniałe miejsce do odwiedzenia dla osób w każdym wieku! Można tam zobaczyć ciekawe obrazy łudzące i oszukujące wzrok. Znajduje się tu kolekcja hologramów, labirynt z luster, obrotowy tunel przez który trudno przejść, ale przede wszystkim Camera Obscura. Wejście płatne, cena £24, warto kupić bilety online, ponieważ wtedy cena jest nieco niższa (20%).

Na końcu tego odcinka ulicy wznosi się strzelista wieża dawnego kościoła The Hub. Ta neogotycka budowla została wzniesiona w połowie XIX wieku. Obecnie jest siedzibą Międzynarodowego Festiwalu Edynburskiego.

Lawnmarket

W tym miejscu ulica rozszerza się i przechodzi w Lawnmarket. Nazwa wywodzi się od odbywających się tu w XV wieku targów płodami rolnymi. Na tym odcinku Royal Mile znajduje się kilka ciekawych zabytków. Najważniejszym z nich jest niewątpliwie Gladstone’s Land – zabytkowa kamienica z XVII wieku. Jest to jedna z najstarszych, zachowanych kamienic w Edynburgu. Wewnątrz mieści się muzeum, które ukazuje jak żyli ludzie w tym budynku w różnych okresach. Wejście płatne, cena £10, bilety kupuje się w kawiarni na parterze.

Wchodząc jednym z wąskich przejść – Lady Stair’s Close znajdziecie się na rozległym podwórku. Jest to Makar’s Court, na płytach chodnikowych, którymi jest wyłożony, możecie znaleźć wiele cytatów ze szkockich pisarzy. Znajduje się tu Lady Stair’s House, piękna willa z XVII wieku. Obecnie mieści się w niej Writer’s Museum (Muzeum Pisarzy). Muzeum poświęcone jest trzem najważniejszym szkockim literatom – Robert Burns, Walter Scott i Robert Louis Stevenson. Wejście bezpłatne.

Wracając na Royal Mile na rogu ulicy znajduje się pub Brodie Tavern. Lokal ten został tak nazwany dla upamiętnienia kontrowersyjnej postaci Dziekana Brodie. Był to człowiek o dwóch twarzach – za dnia był praworządnym i szanowanym obywatelem, w nocy natomiast stawał się przebiegłym złodziejem. Jego postać zainspirowała Roberta Louisa Stevensona do napisania opowiadania Dziwne Przypadki Doktora Jekyll i Pana Hyde.  

Przechodząc przez ulicę George IV Bridge i minąwszy posąg Davida Hume – największego szkockiego historyka i filozofa, znajdziecie się na High Street. W tym miejscu aż do 1864 roku odbywały się publiczne egzekucje.

High Street – Royal Mile w Edynburgu

St Giles’ Cathedral – Katedra św. Idziego

Głównym budynkiem który rzuca się w oczy na tym odcinku Royal Mile jest niewątpliwie potężna bryła średniowiecznej katedry św. Idziego. Kościół stał w tym miejscu już od XII wieku, w późniejszym czasie był jednak rozbudowywany i przebudowywany. Najnowszym, a jednocześnie najpiękniejszym dodatkiem jest wybudowana na początku XX wieku Kaplica Ostu. Świątynia nosi nazwę katedry, choć de facto nią nie jest, ponieważ nie jest siedzibą biskupa. Była nią przez krótki okres w XVII wieku, obecnie jest to główna siedziba Kościoła Szkockiego. Wejście bezpłatne.

Plac Parlamentarny

Szkocki parlament urzędował tutaj w czasach, gdy Szkocja była niepodległym państwem. Wszystko zmieniło się w 1707 roku, kiedy Szkocja weszła w Unię z Anglią i stała się częścią Zjednoczonego Królestwa. Obecna zabudowa placu pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku. Wyjątkiem jest Parliament Hall z oryginalnym dębowym sklepieniem z XVII wieku. Współcześnie w budynkach tych mieszczą się instytucje związane z sądownictwem. Do budynku można wejść i zobaczyć wspaniałą salę dawnego Parlamentu, trzeba jednak przejść kontrolę osobistą, ponieważ jest to funkcjonujący urząd.

Dawne więzienie

Po przeciwnej stronie katedry znajduje się Heart of Midlothian – mozaika z kamieni ułożonych w kształt serca. Umieszczono ją w miejscu, gdzie niegdyś znajdowało się wejście do Old Tolbooth – strasznego, ponurego więzienia oraz siedziby poborcy podatków. Nie zdziwcie się, gdy zobaczycie kogoś spluwającego na to miejsce, ludzie wyrażają w ten sposób swoją pogardę dla tego miejsca, a spluwa się ponoć na szczęście. Miejsce w którym stał budynek Old Tolbooth oznaczone jest mosiężnymi znacznikami zatopionymi w ulicy.

Mercat Cross

Na tyłach katedry znajduje się Mercat Cross, czyli krzyż targowy. W dawnych czasach wyznaczał centrum miasta, wokół niego odbywały się targi, ogłaszano stąd ważne obwieszczenia, ludzie wymieniali się tu informacjami. Był też miejscem kaźni i egzekucji. Zwróćcie uwagę na szczyt kolumny – znajduje się na niej jednorożec, który jest narodowym symbolem Szkocji!

Obok Mercat Cross znajduje się posąg kolejnego szkockiego filozofa – Adama Smitha uważanego za ojca ekonomii, jego najważniejsze dzieło „O bogactwie narodów” stało się podwalinami tej nauki.

Urząd Miasta

Po przeciwnej stronie ulicy znajduje się jedna z głównych atrakcji turystycznych Royal Mile – Mary King’s Close. Jest to dawna ulica, która została zabudowana, nad nią znajduje się budynek City Chambers, jednak sama uliczka została zachowana w nienaruszonym stanie. Wejście płatne, ceny od £24.

Warto także zajrzeć na dziedziniec City Chambers (Urzędu Miasta). Jest to pierwszy neoklasyczny budynek jaki powstał w Edynburgu. Na dziedzińcu znajdują się odciski dłoni szkockich pisarzy między innymi I. Rankin czy J. K. Rowling oraz innych słynnych i zasłużonych Szkotów. Najistotniejszym pomnikiem jest jednak ławeczka poświęcona generałowi Stanisławowi Maczkowi. Polskiemu dowódcy, który po zakończeniu II wojny światowej osiedlił się w Edynburgu i mieszkał tu do końca swoich dni.

Dalsza część High Street

Nieco dalej w dół High Street znajduje się Tron Kirk – kolejny dawny kościół. Jego nazwa wywodzi się od wagi miejskiej, która niegdyś się tu znajdowała. Był to pierwszy kościół prezbiteriański w Edynburgu wybudowany po Reformacji. Pełnił swoją funkcję do lat 50-tych XX wieku. Obecnie znajduje się tu ryneczek z rękodziełem – polecam zajrzeć.

High Street ciągnie się dalej, po drugiej stronie skrzyżowania z North/South Bridge. Idąc dalej po prawej stronie znajduje się Museum of Childhood (Muzeum Dzieciństwa), niezwykłe muzeum zarówno dla dzieci jak i dorosłych. Możecie zobaczyć w nim zabawki z minionych epok. Wejście darmowe.

Nieco dalej po przeciwnej stronie ulicy znajduje się charakterystyczny budynek zwany John Knox House. Nie ma jednak pewności czy ten słynny kaznodzieja kiedykolwiek tu mieszkał. Budynek jest jedną z najstarszych kamienic w mieście (XV wiek), kiedyś najprawdopodobniej tak wyglądały wszystkie domy przy Royal Mile. Budynek można zwiedzać, poznać jego sekrety oraz historię jego mieszkańców. Dom wchodzi w skład Scottish Storytelling Centre. Wejście płatne £7.

Na końcu świata

Nieco dalej po prawej stronie znajduje się pub World’s End (Koniec Świata). Nazwa jest adekwatna, ponieważ w pobliżu (w miejscu obecnego skrzyżowania), znajdowała się niegdyś brama miejska – Netherbow Port. Za przejście przez nią trzeba było uiścić opłatę, wielu ubogich mieszkańców ówczesnego Edynburga nie było na to stać, dlatego też nie wychodzili oni poza obręb miasta otoczonego murami. Dla nich był to koniec świata, ponieważ nie znali niczego poza nim. Tutaj kończył się Edynburg i kończy się także High Street.

Canongate – Royal Mile w Edynburgu zwiedzanie

Poza bramą miejską znajdowała się zupełnie oddzielna, samodzielna osada – Canongate. Wyrosła ona wokół opactwa Holyrood. Nazwa Canongate wywodzi się od Canon Gait (Walk), która odnosi się do drogi którą szli kanonicy (Augustynianie) z opactwa Holyrood do bramy Netherbow. Kanonicy przybyli tu w 1128 roku, kiedy król David I ufundował opactwo. Zakon przetrwał do czasów reformacji, czyli do 1570 roku. Canongate pozostawało samodzielną osadą do 1856 roku, kiedy to zostało włączone do Edynburga. 

Canongate Kirkyard

Jako oddzielna jednostka Canongate miało własny Merkat Cross, który możecie zobaczyć na terenie cmentarza przy Canongate Kirk. Krzyż ten początkowo stał na środku ulicy i wyznaczał miejsce, gdzie odbywały się targi oraz publiczne kaźnie. Na cmentarzu Canongate pochowany jest między innymi wspomniany już Adam Smith, poeta Robert Ferguson, którego naturalnej wielkości rzeźba znajduje się przed wejściem na cmentarz. Robert Ferguson był młodym poetą, który był inspiracją dla Roberta Burnsa – szkockiego wieszcza narodowego. Tutaj też spoczywa Agnes McLehose, znana pod pseudonimem Clarinda, która była muzą Burnsa. Warto wejść na ten cmentarz, ponieważ rozpościerają się z niego wspaniałe widoki na Calton Hill i Old Royal High School.

Znajdujący się na tutaj kościół pochodzi z końca XVII wieku, wzniesiono go w stylu duńskiego renesansu Jest królewskim domem modlitwy, gdy władca odwiedza siedzibę Holyrood. Na szczycie kościoła znajduje się herb Canongate – głowa jelenia z porożem oraz krzyż.

Największe skupisko XVI-XVII wiecznych budynków miejskich w Szkocji

Nieco wcześniej znajduje się The Tolbooth – budynek z 1591, który służył jako ratusz, urząd miasta, posterunek policji i więzienie. Obecnie mieści się tu muzeum People’s Story – wystawa opowiadająca o tym jak żyli i pracowali mieszkańcy Edynburga od XVIII wieku do czasów niemal współczesnych. Wejście bezpłatne.

Po przeciwnej stronie ulicy znajduje się Huntly House w którym mieści się Museum of Edinburgh (Muzeum Edynburga), warto je odwiedzić, aby zapoznać się z historią miasta. Budynek sam w sobie jest również bardzo interesujący, często nazywany jest „Speaking House” (Mówiący dom), a to dlatego, że znajduje się na nim kilka łacińskich inskrypcji. Wejście bezpłatne.

Queensberry House

Nieco dalej po prawej stronie ulicy natkniecie się na elegancki, biały budynek. Pierwotnie była to rezydencja księcia Queensberry. Dom jest ponoć nawiedzany przez ducha kuchcika, który został upieczony żywcem na ruszcie. Tego niechlubnego czynu dokonał niespełna rozumu syna księcia. W późniejszym czasie budynek służył jako szpital. Na początku XX wieku został wyremontowany i włączony do zespołu budynków szkockiego parlamentu.

Canongate Wall

Wzdłuż ulicy ciągnie się mur który ozdobiono fragmentami skał pochodzących z różnych części Szkocji. Znajdują się tu także sentencje szkockich literatów, uczonych i polityków. Na ścianie znajduje się także grafika zarysu linii miasta wykonana przez Enriqe Mirallesa – projektanta budynku parlamentu.

Po przeciwnej stronie ulicy warto zajrzeć do White Horse Close, urokliwego podwórka gdzie niegdyś mieściła się gospoda i skąd wyruszały dyliżanse do Londynu.

Szkocki Parlament

Na końcu Canongate na przeciwko Pałacu Holyrood wzniesiono nową siedzibę szkockiego parlamentu. Szkocki Parlament przywrócono do życia w 1998, po tym jak zlikwidowano go po Unii z Anglią w 1707. W gestię szkockiej władzy przekazano kontrolę nad sprawami wewnętrznymi, edukacją, służbą zdrowia, prawem, rolnictwem i rybołówstwem. Budynek nowego parlamentu oddano do użytku w 2004r i wzbudził on wiele kontrowersji i niezadowolenia wśród Szkotów. Kontrowersje wzbudzał nowoczesny wygląd budynku, a niezadowolenie ogromnie przekroczony budżet. Gmach został zaprojektowany przez hiszpańskiego (katalońskiego) architekta Enriqe Mirallesa. Znanego z abstrakcyjnych i modernistycznych projektów. Autor chciał, aby gmach swoim wyglądem przypominał szkockie krajobrazy. Budynek można zwiedzać, wewnątrz znajduje się niewielka wystawa wyjaśniająca funkcjonowanie szkockiego parlamentu, natomiast gdy rząd nie obraduje można zwiedzić główną salę posiedzeń. Wejście bezpłatne.

Pałac Holyrood

Za rondem znajduje się ostatni odcinek Royal Mile – Abbey Strand, który prowadzi do Palace of Holyrood House. Jest to oficjalna, szkocka rezydencja władcy Wielkiej Brytanii. Budowę pałacu rozpoczęto w XVI wieku, a ukończono pod koniec wieku XVII. Pałacowe wnętrza, które były świadkiem dramatycznych wydarzeń w szkockiej historii, są udostępnione do zwiedzania. Wejście płatne. Cena £25, warto kupić bilet online, ponieważ cena jest wtedy niższa.

Opactwo Holyrood

Miejsce w którym obecnie znajduje się Pałac Holyrood było niegdyś opactwem. Holyrood Abbey ufundował król Dawid I w XII wieku. Legenda głosi, że król powołał do życia opactwo po tym, gdy podczas polowania na tych terenach zaatakował go jeleń, gdy król złapał go za poroże, to zamieniło się w krzyż. Stąd też wziął się herb Canongate. Opactwo Holyrood było jednym z najbogatszych w Szkocji, a tutejszy kościół niezwykle okazały. Dziś można oglądać tylko jego pozostałości, gdyż klasztor zlikwidowano w czasie Reformacji, splądrowano i opuszczony popadł w ruinę.

Na Pałacu Holyrood kończy się Royal Mile w Edynburgu i kończy się ten spacer. Jeżeli jednak zainteresowała Was Royal Mile i chcielibyście dowiedzieć się o niej więcej, to zapraszam na zwiedzanie tej niezwykłej ulicy wraz ze mną – KONTAKT.