Góra zamkowa w Edynburgu to miejsce którego nie można przeoczyć. Wyniosłe, skaliste wzgórze znajduje się w samym centrum miasta. Na jego szczycie dumnie usadowił się zamek, który wygląda jakby wyrastał wprost ze skały. Potężny i niezdobyty czuwa nad okolicą.
Castle Rock to niezbyt wysokie wzniesienie (130 m.n.p.m.). Jednak jego strome i urwiste zbocza wznoszą się na wysokość 80 metrów nad okolicą, co wzmacnia wrażenie wielkości, wysokości i potęgi. Góra zamkowa ma skaliste, strome zbocza z 3 stron (od zachodu, północy i południa), natomiast stok wschodni jest łagodny, zbudowany ze skał osadowych. To na nim powstała główna ulica Edynbrga – Royal Mile. Szczyt wzgórza był natomiast idealnym miejscem dla obronnej twierdzy.
Góra Zamkowa w Edynburgu to dawny wulkan
Powstanie wulkanu Castle Rock
Aktywność wulkaniczna w tym regionie miała miejsce około 350 mln lat temu w okresie geologicznym zwanym karbonem. W tym czasie obecna Szkocja znajdowała się w okolicach równika, a na jej obszarze istniało wiele wulkanów. Jednym z nich było obecne wzgórze zamkowe – Castle Rock.
Pierwotny stożek wulkaniczny był o wiele większy i wyższy od obecnego wzniesienia. Skała, na której dziś możemy zobaczyć edynburski zamek to tzw. nek wulkaniczny, czyli pozostałość skał zastygłych w kominie wulkanicznym. Zbudowany jest on z bardzo twardej, odpornej na wietrzenie skały – diabazu – jest to gruboziarnista odmiana bazaltu.
Niszczenie stożka wulkanicznego Castle Rock
Podczas milionów lat stożek wulkaniczny był wystawiony na działalność niszczących czynników zewnętrznych. Stożek wulkaniczny budują skały piroklastyczne. Jest to skała składająca się z materiałów wyrzucanych przez wulkan (pyły, popioły, piaski, bomby wulkaniczne, różnej wielkości cząstki, okruchy i odłamki). Skała ta charakteryzuje się brakiem selekcji materiału. Drobne okruchy skalne są chaotycznie przemieszane z grubymi, dużymi bryłami, a całość jest słabo skonsolidowana (zlepiona). Wszystko to sprawia, że ta skała jest mało zwarta i bardzo podatna na niszczenie.
Najbardziej istotna w procesie niszczenia stożka wulkanicznego jest erozja wodna, czyli niszcząca działalność spływającej po zboczu wody. Spływająca woda formuje się w mniejsze i większe strużki, które stopniowo wymywają luźno scalony materiał. Z czasem powstają głębokie, radialne dolinki, które naruszają stabilność zbocza, które następnie, pod wpływem grawitacji osuwa się (ruchy masowe). Ostatecznie, cała zewnętrzna warstwa stożka może zostać usunięta. Pozostaje jedynie jego wewnętrzna część zbudowana z twardych skał magmowych, stąd też polska nazwa takiej formacji – twardziel. I to właśnie to co pozostało z dawnego edynburskiego wulkanu. I to co dziś możemy oglądać.
Obecne procesy niszczenia Góry Zamkowej w Edynburgu
Nawet jednak twarde skały wulkaniczne mają swoją wytrzymałość. Erozja, czyli niszczenie skał przebiega nieustannie i nieubłaganie. Mają na nie wpływ czynniki zewnętrzne takie jak deszcz, wiatr, temperatura, a także roślinność. W niskich temperaturach woda w szczelinach skalnych zamarza i rozsadza skały, co prowadzi do ich kruszenia. Skały nagrzewając się od promieniowania słonecznego zwiększają swoją objętość, po czym stygnąc, kurczą się, co również prowadzi do ich kruszenia (tzw. łuszczenia). Drobinki piasku, niesione przez wiatr, szlifują i polerują skałę. Woda deszczowa spływająca po skale rzeźbi ją, wymywa luźny materiał, przyczyniając się stopniowo do niszczenia zbocza. Korzenie roślin wciskając się w szczeliny skalne, rozsadzają ją. Wszystkie te procesy przyczyniają się do nieuchronnej degradacji zbocza – denudacji.
Góra Zamkowa w Edynburgu to idealne miejsce, gdzie gołym okiem można zaobserwować skutki erozji. Odpadające odłamki skał stanowią zagrożenie, dlatego też zbocze zabezpieczono siatką, a całe wzgórze ogrodzono. Johnston Street zwężono i odgrodzono, aby zabezpieczyć ulicę przed odpadającymi odłamkami skał, po tym jak jedna z nich poważnie zraniła przechodnia, a inna uszkodziła przejeżdżający samochód. Są to naturalne procesy, które możemy obserwować na co dzień, które dzieją się na naszych oczach.
Góra Zamkowa w Edynburgu to formacja Crag-and-Tail
Niezwykle istotnym wydarzeniem, które miało wpływ na ostateczne ukształtowanie krajobrazu dzisiejszego Edynburga, było zlodowacenie. Szkocja, w tym Edynburg, znajdowała się pod grubą warstwą lodu wielokrotnie w ciągu ostatnich 2 mln lat. Lądolód ostatecznie ustąpił z tego obszaru zaledwie kilkanaście tysięcy lat temu, co w skali geologicznej jest mgnieniem.
Przesunięcie się lodowca przez obszar dzisiejszego Edynburga wywarło ogromny wpływ na obecny kształt całego miasta.
Lodowiec przekształcił pozostałość dawnego wulkanu i uformował charakterystyczną formację zwaną crag-and-tail.
Jak powstała formacja Crag’n’Tail?
Formacja crag-and-tail, czyli urwisko i ogon, powstaje w wyniku działalności lądolodu. Gdy lodowiec pełznąc, napotykał na swej drodze przeszkodę w postaci wzgórza zbudowanego z twardych skał, musiał ją w jakiś sposób pokonać. Masa lodu rozdzieliła się i „opływała” przeszkodę po obu jej stronach. Dlatego też po północnej i południowej stronie Castle Rock zostały wydrążone głębokie obniżenia, w których dziś znajdują się Princes Street Garden na północy oraz Grassmarket na południu.
Część masy lodu spiętrzyła się u podnóża Góry Zamkowej i prześlizgnęła się przez jej szczyt, po czym łagodnie opadała po przeciwnej stronie, odkładając tam niesiony przez siebie materiał i formując łagodny stok.
Odporna skała wulkaniczna, osłaniała miękkie skały osadowe leżące w jej cieniu przed niszczącą działalnością lodowca. W ten sposób powstało łagodnie opadające zbocze – tail – ogon, na którym później wybudowano Royal Mile – główną ulicę Starego Miasta.
Góra Zamkowa w Edynburgu, czyli twierdza na wzgórzu
Osadnicy od najdawniejszych czasów doceniali obronne zalety tego wzgórza. Wyniosłe, strome zbocza były trudne do sforsowania, a ze szczytu z łatwością można było wypatrzeć zbliżającego się wroga. Dodatkowo w XIV wieku po północnej stronie Castle Rock utworzono sztuczne jezioro – Nor Loch, które stanowiło część umocnień miasta.
Góra zamkowa, jako idealne miejsce obronne, była zamieszkana już od około IX p.n.e, co sprawia, że jest to najdłużej, nieprzerwanie zamieszkanym miejscem w Szkocji. Na Castle Rock znajdował się ważny fort Votadinów. Twierdza na wzgórzu nosiła nazwę Din Eidyn. Anglicy zdobyli ją w 638 roku i zmienili jej nazwę na Edinburgh. Na początku XI w. tereny te przejęli Szkoci, a ówczesny król zaczął spędzać coraz więcej czasu w twierdzy na wzgórzu. W XII wieku na szczycie góry zamkowej wybudowano kaplicę św. Małgorzaty, budynek ten uważany jest obecnie za najstarszy w Edynburgu. W tym też czasie na łagodnym zboczu pod zamkiem zaczęła rozwijać się niewielka osada. Król David I nadał jej królewskie prawa miejskie (burgh). Miasto zaczęło rozbudowywać się w dół zbocza, wzdłuż głównej ulicy – Royal Mile. Ulicę nazwano królewską milą, ponieważ łączyła dwie królewskie rezydencje, ale to już historia na osobny wpis.
Zamek na skale
Mówiąc o Górze Zamkowej w Edynburgu nie można oczywiście pominąć znajdującego się na jej szczycie zamku, od którego wzięła swoją nazwę. Pierwsza forma zamku powstała tutaj w XII wieku. Przez kolejne stulecia był on stopniowo rozbudowywany w miarę potrzeb militarnych danego okresu, do postaci w jakiej możemy go oglądać dziś. Mimo, że obecnie zamek stanowi zabytek i główną atrakcję turystyczną Edynburga, to nadal stacjonuje na nim garnizon wojska.
Sam zamek, jego historię, obecny wygląd i to co można w nim zobaczyć opiszę w osobnym poście.
Góra Zamkowa w Edynburgu – najlepsze punkty widokowe
Górę zamkową można obserwować z kilku różnych miejsc. Poniżej przedstawiam kilka najlepszych punktów widokowych na zamek i Castle Rock.
The Vennel
Jednym z najlepszych punktów widokowych na górę zamkową jest The Vennel. Jest to przejście z Grassmarket na położoną wyżej Lauriston Place, które biegnie wzdłuż dawnych murów miejskich Edynburga. Rozpościera się stąd najbardziej malownicza panorama na zamek.
Więcej o Murach Miejskich w Edynburgu oraz o spacerze wzdłuż nich możecie przeczytać w osobnym poście.
Johnstone Terrace
Jest to ulica biegnąca tuż pod górą zamkową. Przechadzając się tą ulicą musicie mocno zadzierać głowy, aby zobaczyć strome, czarne skały Castle Rock. Stąd najlepiej podziwiać potężne, masywne skały budujące trzon dawnego wulkanu.
Grassmarket
Poniżej Johnstone Terrace znajduje się Grassmarket – uliczka = deptak słynąca z wielu knajpek i pubów. W każdą sobotę rozkłada się tu niewielki ryneczek, gdzie możecie kupić różne drobiazgi i upominki, używane książki, winyle itp, a także jedzenie. Z Grassmarket rozpościera się wspaniały widok na potężną Górę Zamkową.
Castle Terrace
Z tego miejsca wspaniale widać strome, skaliste zbocze Góry Zamkowej (crag). Od tej strony bowiem nasuwał się lądolód, formując głębokie obniżenia przed tą przeszkodą, jak i po obu jej stronach. W każdą sobotę na Castle Terrace rozstawia się tzw. Farmers Market. Można tu kupić lokalne, szkockie produkty owoce i warzywa, mięso, ryby, pieczywo, a także wyroby rękodzielnicze np. mydła, świeczki itp. Można także kupić kawę lub piwo, przekąsić tradycyjnych scotch pie, usiąść na ławeczce i podziwiać majestatyczną górą zamkową.
Princes Street
Góra Zamkowa to pierwsza rzecz która rzuca się w oczy w panoramie głównej ulicy miasta. Princes Street to główna ulica handlowa Edynburga, a także główna oś komunikacyjna miasta. W czasie zakupowego szaleństwa, warto jednak unieść głowę i spojrzeć na drugą stronę ulicy, na wyniosłą Castle Rock z zamkiem usadowionym na jej szczycie.
Princes Street Gardens – Ross Fountain
Park przy Princes Street powstał w miejscu dawnego jeziora – Nor Loch, które leżało w cieniu Góry Zamkowej. Przechadzając się po parku, siedząc na ławce lub urządzając piknik na trawie można podziwiać wyniosłe wzgórze z zamkiem. Najbardziej popularnym miejscem na robienie zdjęć z górą zamkową w tle jest fontanna Rossa.
St Cuthbert’s Churchyard
Z cmentarza otaczającego kościół rozpościerają się świetne widoki na strome zbocza Castle Rock. Szczególnie polecam odwiedzić to miejsce pod wieczór lub późnym popołudniem, kiedy to ta strona wzgórza jest pięknie oświetlona przez chylące się ku zachodowi słońce.
Góra Zamkowa w Edynburgu – spacer
Spacer dookoła Góry Zamkowej zapewni Wam wspaniałe widoki na nią samą, ale także na zamek oraz na znaczną część Edynburga. Najłatwiej spacer rozpocząć na Princes Street, gdzie możecie dojechać wieloma autobusami oraz tramwajem. Następnie warto zejść do Princes Street Gardens, skąd można podziwiać wyniosłą górę wraz z fontanną. Można tu usiąść przy jednym ze stolików na kawę. Następnie należy udać się zachodnim wyjściem na teren cmentarza przy kościele St Cuthbert’s. Warto przespacerować się po cmentarzu, gdyż kryje on wiele niezwykłych nagrobków. Z cmentarza należy wyjść przeciwną stroną na King’s Stables Road, a następnie schodkami wzdłuż piętrowego parkingu na Castle Terrace. Tu w sobotę możecie kupić świeże produkty od lokalnych farmerów, podziwiając przy tym wyniosłą skałę zamkową. Następnie należy wrócić po schodkach na King’s Stables Road i kierować się na wschód w kierunku Grassmarket. Stąd ponownie możecie podziwiać wyniosłe zamkowe wzgórze. Przy okazji można tu chwilę odpocząć w jednym z licznych pubów, przed kolejną wspinaczką po licznych schodach na The Vennel. Z Vennel rozpościera się wspaniały widok na Górę Zamkową w całej okazałości. Po obejrzeniu Góry Zamkowej ze wszystkich stron proponuję udać się na jej szczyt i z Esplanady przed zamkiem podziwiać widoki na Edynburg. Najłatwiej dojść tam przez Lauriston Place, skręcić w lewo w Forrest Road, następnie prosto przez George IV Bridge, po czym skręcić ponownie w lewo w Lawnmarket (Royal Mile), która doprowadzi Was pod sam zamek.
Mam nadzieję, że wpis Wam się podobał i że od dziś inaczej będziecie spoglądać na potężną Górę Zamkową. Wzniesienie jest zdominowane przez znajdujący się na jej szczycie zamek, a przecież gdyby nie ta wyniosła skała, to nie było by zamku! Przechadzając się wokół Castle Rock warto zastanowić się jak bardzo środowisko naturalne wpływa na działalność człowieka i jak bardzo jesteśmy od niego uzależnieni.