Nowe Miasto w Edynburgu, wcale nie jest tak nowe jak mogłaby sugerować nazwa, powstało bowiem na przełomie XVIII i XIX wieku. Nowe Miasto to dzielnica Edynburga, która jako pierwsza została wybudowana poza murami miejskimi średniowiecznego miasta. Jest to planowo założona dzielnica, która charakteryzuje się pięknymi, eleganckimi kamienicami z epoki gregoriańskiej.
W 1995 roku Nowe Miasto w Edynburgu zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Stanowi bowiem jeden z najlepiej zachowanych przykładów planowania przestrzennego i jest to największy na świecie obszar architektury klasycznej.
Nowe Miasto w Edynburgu
Możliwość zaplanowania nowej dzielnicy całkowicie od podstaw pozwoliła na stworzenie czegoś niezwykłego. Czegoś odważnego, świeżego, czegoś dotychczas w Edynburgu nie istniejącego. Efektem tego był śmiały plan urbanistyczny opierający się na siatce szerokich, równoległych ulic z dużymi placami, prywatnymi ogrodami, spektakularnymi budynkami użyteczności publicznej oraz eleganckimi kamienicami.
Nowe Miasto w Edynburgu – krótka historia
W XVIII wieku ówczesny Edynburg, który stanowi obecne Stare Miasto, był ograniczony murami miejskimi i bardzo mocno przeludniony. Na tej niewielkiej przestrzeni mieszkało w tym czasie około 60 000 ludzi!
Co więcej Stare Miasto, które ograniczało się właściwie do Royal Mile z niewielkimi przyległościami, było nie tylko przeludnione, ale także bardzo zanieczyszczone i niehigieniczne. Ze względu na brak miejsca, budowano niezwykle wysokie, jak na tamte czasy, budynki, dobudowywano kolejne piętra do już istniejących, domy chwiały się, chyliły, wspierały jeden na drugim. Ostatecznie, gdy jeden z nich się zawalił, władze miasta, pod naciskiem George Drummonda – burmistrza Edynburga, zdecydowały o rozbudowie miasta. Ogłoszono konkurs na zaplanowanie nowej dzielnicy Edynburga.
Konkurs wygrał w 1766 młody architekt James Craig, wówczas zaledwie 24-letni. Pierwotnie jego plan zakładał wytyczenie ulic, których układ przypominałyby brytyjską flagę – Union Jack – flagi zjednoczonego Królestwa. Ten pomysł nie został jednak przyjęty i ostatecznie wybrano inny plan Craiga. Założeniem tego projektu było poprowadzenie 3 równoległych do siebie ulic. Główną z nich miała być George Street, na końcach której miały powstać obszerne place – St. Andrew Square i George Square, natomiast głównym punktem każdego placu miał być okazały kościół. Plan był niezwykle prosty (niektórzy uważali nawet, że zbyt prosty), ale dzięki wspaniałemu wykorzystaniu topografii terenu, dzielnica robi wspaniałe wrażenie.
Na północ od George Street wytyczono Queen Street, a na południe Princes Street, są to ulice zabudowane tylko po jednej stronie, dzięki czemu z domów stojących przy tych ulicach rozpościerają się wspaniałe widoki, na Stare Miasto z Princes Street i na Firth of Forth i królestwo Fife z Queen Street.
Pomiędzy tymi głównymi ulicami powstały dwie mniejsze ulice (Rose Street i Thistle Street), z niższą zabudową, które miały służyć głównie handlarzom, rzemieślnikom i służbie.
Rozpoczęcie budowy Nowego Miasta zmobilizowało także władze miasta do osuszania Nor Loch. Było to sztuczne jezioro, które znajdowało się po północnej stronie Starego Miasta (obecnie w tym miejscu znajduje się park przy Princes Street – Princes Street Gardens). Ten sztuczny zbiornik wodny swego czasu stanowił część umocnień miasta, jednak faktycznie był zwyczajnym ściekiem dla wszelkich śmieci i nieczystości miejskich. Stanowił także przeszkodę w rozwoju miasta w kierunku północnym.
Pierwotny plan zakładał wybudowanie kanału w miejscu Nor Loch – ten pomysł nie został jednak nigdy zrealizowany, ponieważ w środkowej części ówczesnego jeziora, została usypana sztuczna grobla – The Mound. Ten ziemny nasyp znacznie ułatwił komunikację między Starym Miastem a nowo powstającą dzielnicą.
Początkowo ludzie nie byli przekonani do budowania domów właściwie pośrodku niczego. Dlatego też miasto zachęcało do zakupu działek i budowy domów poprzez ulgi podatkowe czy nawet nagrody pieniężne. Taką nagrodę miał otrzymać ten kto pierwszy wybuduje dom na Nowym Mieście.
Aby ułatwić podróżowanie między Starym a Nowym Miastem konieczne było także wybudowanie dobrej drogi łączącej te dwa obszary. Dlatego też podjęto decyzję o wybudowaniu North Bridge. Most nad głęboką doliną znacznie ułatwił komunikację i znacznie przyczynił się do rozwoju Nowego Miasta.
Mimo początkowych trudności i niepewności zabudowa nowej dzielnicy ruszyła, a cały projekt okazał się dużym sukcesem.
Nowe Miasto w Edynburgu zaczęto budować w 1767 od strony wschodniej, czyli od St. Andrews Square. Zabudowa stopniowo posuwała się w kierunku zachodnim. Ostatnim etapem budowy tej dzielnicy było wzniesienie Charlotte Square, którą ukończono w 1811.
Nowe Miasto w Edynburgu – skąd pochodzą nazwy ulic?
Ulice Nowego Miasta zostały nazwane na cześć króla Jerzego III (George Street) i związane są z jego rodziną i pochodzeniem. Queen Street i Charlotte Square (żona), Princes Street na cześć synów króla, Frederick Street, Hanover Street dla upamiętnienia jego rodu. Pozostałe upamiętniają symbole narodowe: angielska róża – Rose Street i szkocki oset – Thistle Street. Kolejne ulice odnoszą się do patronów tych krajów: Szkocji – św. Andrzej (St Andrew Square), Anglii – św. Jerzy (George), nazwa tego placu została jednak zmieniona na Charlotte Square, ponieważ George Square istniał już po południowej stronie miasta.
Nowe Miasto w Edynburgu – zwiedzanie, główne atrakcje
Zwiedzanie Nowego Miasta w Edynburgu najlepiej zacząć od parku przy Princes Street – Princes Street Gardens. Rozpościera się stąd piękny widok na zamek i Stare Miasto. W parku znajdziecie niezwykłą fontannę oraz polski akcent – pomnik niedźwiedzia Wojtka.
Princes Street to obecnie główna ulica handlowa i komunikacyjna miasta i to z pewnością tutaj rozpoczniecie zwiedzanie Edynburga. Pierwotnie była to ulica rezydencjonalna, a jej mieszkańcy mogli podziwiać wspaniałą panoramę Starego Miasta. Ulica szybko przekształciła się jednak w ulicę handlową z licznymi hotelami i taki charakter zachowała do dziś. Obecnie, poza sklepami i ogromną ilością przejeżdżających tędy autobusów, nadal rozpościera się stąd niezwykły widok, a ponadto znajduje się tu także klika ciekawych obiektów.
Pierwszym z nich, który od razu rzuca się w oczy, jest Scott Monument, czyli okazałą, neogotycka budowla wzniesiona dla upamiętnienia jednego z największych szkockich pisarzy – Sir Walter Scotta. Pomnik ten jest udostępniony do zwiedzanie i można wspiąć się na jego szczyt po 287 stopniach, prowadzących przez bardzo wąską klatkę schodową. Zdecydowanie warto tam wejść, aby z wysokości 60 metrów móc podziwiać miasto.
Wstęp płatny £9.
Na The Mound, która jest ziemnym nasypem powstałym dość spontanicznie podczas budowy Nowego Miasta, znajduje się National Gallery of Scotland oraz Royal Scottish Academy (RSA). Zostały one wzniesione w połowie XIX wieku w stylu klasycystycznym. W Galerii Narodowej znajdują się wystawy stałe poświęcone malarstwu z okresu od 1300 do 1945 roku. Można tu zobaczyć dzieła znanych malarzy europejskich takich jak Tycjan, Rembrandt czy Van Gogh. Przede wszystkim jednak warto odwiedzić tę galerię, aby zapoznać się z malarstwem szkockim reprezentowanym między innymi przez takich malarzy jak William McTaggart, Henry Raeburn, Allan Ramsay, Charles Rennie Mackintosh czy Alexander Nasmyh.
Wstęp bezpłatny. Wstęp do RSA na wystawy czasowe zazwyczaj płatny.
Nowe Miasto w Edynburgu zaczęto budować od strony wschodniej, czyli od St Andrew’s Square i to tu warto kontynuować zwiedzanie. Był to pierwszy wybudowany w Edynburgu. Dla ówczesnych mieszkańców, do tej pory stłoczonych w wąskich i ciasnych zaułkach Starego Miasta, było to coś niezwykłego! Plac robi wrażenie do dziś. W jego centralnej części, na wysokiej kolumnie, znajduje się posąg Henry Dundas, jednego z najpotężniejszych i najbardziej wpływowych ludzi w Szkocji pod koniec XVIII wieku.
We wschodniej części placu mieści się Dundas House – okazała willa w stylu włoskim. Pierwotnie, wg planu przedstawionego przez Jamesa Craiga, miał znajdować się tutaj kościół. Podstępny i przebiegły Lawrence Dundas wykupił jednak tę działkę i postawił na niej swój dom. Obecnie budynek zajęty jest przez Royal Bank of Scotland. Warto tu zajrzeć w godzinach otwarcia banku, ponieważ kryje on niezwykłe wnętrze.
Z St Andrew’s Square w kierunku zachodnim biegnie główna ulica pierwszego Nowego Miasta George Street. Jest to szeroka, okazała, reprezentacyjna ulica. W pierwotnym założeniu miała to być ulica rezydencjonalna, jednakże szybko zaczęły na niej otwierać się różnego rodzaju sklepy i banki. Dziś ulica znana jest głównie z markowych sklepów, licznych barów i restauracji.
Na przeciwległym końcu George Street znajduję się drugi plac – Charlotte Square. Jest to jeden z najpiękniejszych placów w Europie. Został zaprojektowany przez Roberta Adama jako jedna, spójna całość. Dzięki czemu dziś możemy tu podziwiać przepiękny przykład architektury gregoriańskiej przełomu XVIII i XIX wieku.
Centralną część placu zajmuje park na środku którego znajduje się Albert Memorial, czyli pomnik ku pamięci księcia Alberta, ukochanego męża Królowej Wiktorii, który zmarł przedwcześnie w wieku zaledwie 42 lat.
Numer 6 Charlotte Square to Bute House, który jest to oficjalną siedzibą premiera Szkocji.
Pod numerem 7 mieści się natomiast bardzo ciekawe muzeum – Georgian House. Jest to muzeum ukazujące jak wyglądał dom oraz życie zamożnych edynburczyków na Nowym Mieście pod koniec XVIII wieku.
Wstęp płatny £13.50.
Nowe Miasto w Edynburgu to także Queen Street położona na północ od George Street. Jest to ostatnia ulica pierwszego Nowego Miasta. Nie została tak skomercjalizowana jak Princes Street czy George Street, dzięki czemu można tu zobaczyć jej oryginalną zabudowę. Na przeciwległym jej krańcu, na wysokości St. Andrew Square, znajduje się charakterystyczny budynek z czerwonego piaskowca w stylu neogotyckim. Został on ufundowany przez lokalnego filantropa John F. Ritchie z myślą o ulokowaniu tu Szkockiej Narodowej Galerii Portretu. Możecie tu zobaczyć podobizny największych postaci w szkockiej historii takich jak: Maria Stewart, Bonnie Prince Charlie czy Robert Burns. Największe wrażenie robi jednak główny hol z freskiem ukazującym korowód szkockich osobistości.
Wstęp bezpłatny.
Zwiedzając Nowe Miasto w Edynburgu nie można pominąć mniejszych uliczek Thistle Street i Rose Street. Znajduje się tam bowiem wiele ciekawych pubów, knajpek i restauracji. Jeżeli jesteście fanami edynburskiego pisarza Iana Rankina i jego kryminałów z detektywem Rebusem, to z pewnością zechcecie odwiedzić Oxford Bar. Autor uwiecznił ten lokal w swoich powieściach, ale także sam często w nim bywa.
Rose Street z kolei, ze względu dużą ilość znajdujących się na niej pubów, znana jest z tzw. pub crawl, czyli chodzenia (czy raczej pełzania) od pubu do pubu i picia w każdym jakiegoś drinka. Miejska legenda mówi, że pubów na Rose Street jest tak wiele, że nikomu nie udało się przejść jej całej ulicy wstępując do każdego z nich 😉
Myślę, że Rose Street to idealne miejsce na zakończenie wyczerpującego spaceru po pierwszym Nowym Mieście. Możecie tu odpocząć, coś zjeść lub napić się w jednym z licznych lokali. Wybór jest szeroki także sądzę, że każdy znajdzie coś dla siebie. Na samej tylko Rose Street znajduje się 12 restauracji i 21 pubów! Także jest w czym wybierać 🙂
JEŻELI ZAINTERESOWAŁO CIĘ NOWE MIASTO W EDYNBURGU I MIAŁ(A)BYŚ OCHOTĘ DOWIEDZIEĆ SIĘ WIĘCEJ NA JEGO TEMAT, TO ZAPRASZAM NA ZWIEDZANIE – KONTAKT